พระเจ้าวิฑูฑภะ

อ.พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ในเมืองชื่อว่าสาวัตถี ทรงปรารภ ซึ่งพระเจ้าวิฑูฑภะ ผู้เป็นไปกับด้วยบริษัท ผู้อันห้วงน้ำท่วมทับแล้ว ให้สวรรคตแล้ว ตรัสแล้ว ซึ่งประธรรมเทศนา นี้ ว่า ปุปฺผานิ เหว ปจินนฺตํ ดังนี้เป็นต้น ฯ	0	¹“ปุปฺผานิ ²เหว ³ปจินนฺตนฺติ ⁴อิมํ ⁵ธมฺมเทสนํ ⁶สตฺถา ⁷สาวตฺถิยํ ⁸วิหรนฺโต ⁹สปริสํ ¹⁰โอเฆน ¹¹อชฺโฌตฺถริตฺวา ¹²มาริตํ ¹³วิฑูฑภํ ¹⁴อารพฺภ ¹⁵กเถสิ.
		สตฺถา วิหรนฺโต สาวตฺถิยํ อารพฺภ วิฑูฑภํ สปริสํ โอเฆน อชฺโฌตฺถริตฺวา มาริตํ กเถสิ อิมํ ธมฺมเทสนํ“ปุปฺผานิ เหว ปจินนฺตนฺติ.
อ.วาจาเป็นเครื่องกล่าวโดยลำดับ ในเรื่องนั้น นี้, อ.พระกุมาร ท. สามเหล่านี้ คือ อ.พระโอรสของพระราชาพระนาม ว่ามหาโกศล ในพระนคร ชื่อว่าสาวัตถี พระนามว่าปเสนทิกุมาร, อ.พระกุมาร ของเจ้าลิจฉวี ในพระนครชื่อว่าเวสาลี พระนามว่ามหาลิ อ.พระโอรสของเจ้ามัลละ ในพระนครชื่อว่ากุสินารา พระนามว่า พันธุละ เสด็จไปแล้ว สู่พระนครชื่อว่าตักกสิลา เพื่ออันเรียน ซึ่งศิลปะ ในสำนัก ของอาจารย์ผู้ทิศาปาโมกข์ เสด็จมาพร้อมกันแล้ว ที่ศาลา ในภายนอกแห่งพระนคร ตรัสถามแล้ว ซึ่งเหตุแห่งตนมาแล้วด้วย ซึ่งตระกูลด้วย ซึ่งพระนามด้วย ของกันและกัน เป็นพระสหายกัน เป็น เสด็จเข้าไปหาแล้ว ซึ่งอาจารย์ โดยความเป็นอันเดียวกันเทียว ผู้มีศิลปะอันเรียนแล้วต่อกาลไม่นานนั่นเทียว ทรงอำลาแล้ว ซึ่งอาจารย์ เสด็จออกไปแล้ว โดยความเป็นอันเดียว กันเทียว ได้เสด็จไปแล้ว สู่ที่ของตน ๆ ฯ	2	¹ตตฺรายํ ²อนุปุพฺพีกถา: ³“สาวตฺถิยํ ⁴มหาโกสลรญฺโญ ⁵ปุตฺโต ⁶ปเสนทิกุมาโร ⁷นาม, ⁸เวสาลิยํ ⁹ลิจฺฉวิกุมาโร ¹⁰มหาลิ ¹¹นาม, ¹²กุสินารายํ ¹³มลฺลราชปุตฺโต ¹⁴พนฺธุโล ¹⁵นามาติ ¹⁶อิเม ¹⁷ตโย ¹⁸ทิสาปาโมกฺขสฺสาจริยสฺส ¹⁹สนฺติเก ²⁰สิปฺปุคฺคหณตฺถํ ²¹ตกฺกสิลํ ²²คนฺตฺวา ²³พหินคเร ²⁴สาลายํ ²⁵สมาคตา ²⁶อญฺญมญฺญสฺส ²⁷อาคตการณญฺจ ²⁸กุลญฺจ ²⁹นามญฺจ ³⁰ปุจฺฉิตฺวา ³¹สหายกา ³²หุตฺวา ³³เอกโตว ³⁴อาจริยํ ³⁵อุปสงฺกมิตฺวา ³⁶น ³⁷จิรสฺเสว ³⁸อุคฺคหิตสิปฺปา ³⁹อาจริยํ ⁴⁰อาปุจฺฉิตฺวา ⁴¹เอกโตว ⁴²นิกฺขมิตฺวา ⁴³สกสกฏฺานานิ ⁴⁴อคมํสุ.

อ.พระกุมาร พระนามว่า มหาลิ เมื่อทรงแสดง ซึ่งศิลปะ แก่เจ้าลิจฉวี ท. ทรงแสดงแล้ว ด้วยความอุตสาหะใหญ่ ฯ	4	¹มหาลิกุมาโร ²ลิจฺฉวีนํ ³สิปฺปํ ⁴ทสฺเสนฺโต ⁵มหนฺเตน ⁶อุสฺสาเหน ⁷ทสฺเสสิ.

อ.พระเนตร ท. ของพระกุมารพระนามว่ามหาลินั้น ได้แตกไปแล้ว ฯ	5	¹ตสฺส ²อกฺขีนิ ³ภิชฺชิตฺวา ⁴อคมํสุ.

อ.-ในพระกุมาร ท. สาม เหล่านั้นหนา-พระกุมารพระนามว่า ปเสนทิ ทรงแสดงแล้ว ซึ่งศิลปะแก่พระบิดา อันพระบิดา ผู้ทรง เลื่อมใสแล้ว อภิเษกแล้ว ในความเป็นแห่งพระราชา ฯ	3	¹เตสุ ²ปเสนทิกุมาโร ³ปิตุ ⁴สิปฺปํ ⁵ทสฺเสตฺวา ⁶ปสนฺเนน ⁷ปิ ⁸ตรา ⁹รชฺเช ¹⁰อภิสิตฺโต.

อ.เจ้าลิจฉวี ท. (ทรงปรึกษากันแล้ว) ว่า โอ หนอ อ.อาจารย์ ของเรา ท. ทรงถึงแล้ว ซึ่งความพินาศแห่งนัยน์ตา, อ.เรา ท. จักไม่สละรอบ ซึ่งอาจารย์นั้น อ.เรา ท. จักบำรุง ซึ่งอาจารย์นั้น ดังนี้ ได้ถวายแล้ว ซึ่งประตู ประตูหนึ่ง อันเป็นที่ตั้งขึ้นแห่งแสน- แห่งทรัพย์ แก่พระกุมารพระนามว่ามหาลินั้น ฯ	6	¹ลิจฺฉวิราชาโน ²“อโห ³วต ⁴อมฺหากํ ⁵อาจริโย ⁶อกฺขิวินาสํ ⁷ปตฺโต, ⁸น ⁹ตํ ¹⁰ปริจฺจชิสฺสาม ¹¹อุปฏฺหิสฺสาม ¹²นนฺติ ¹³ตสฺส ¹⁴สตสหสฺสุฏฺานกํ ¹⁵เอกํ ¹⁶ทฺวารํ ¹⁷อทํสุ.

อ.พระกุมารพระนามว่ามหาลินั้น ทรงอาศัยแล้ว ซึ่งประตูนั้น ทรงยังโอรสของเจ้าลิจฉวี ท. มีร้อยห้าเป็นประมาณ ให้ศึกษาอยู่ ซึ่งศิลปะ ประทับอยู่แล้ว ฯ	7	¹โส ²ตํ ³นิสฺสาย ⁴ปญฺจสเต ⁵ลิจฺฉวิราปุตฺเต ⁶สิปฺปํ ⁷สิกฺขาเปนฺโต ⁸วสิ.

อ.พระกุมารพระนามว่าพันธุละ, (ครั้นเมื่อพระดำรัส) ว่า (อ.เจ้าพันธุละ) จงฟัน (ซึ่งมัดหกสิบ ท.) เหล่านี้ ดังนี้ อันตระกูล แห่งเจ้ามัลละ ท. ตรัสแล้ว, ทรงกระโดดขึ้นแล้ว สู่อากาศ มีศอก แปดสิบเป็นประมาณทรงฟันอยู่ ซึ่งมัดหกสิบ ท. อัน (อันตระกูล แห่งเจ้ามัลละ ท.) ทรงถือเอาแล้ว ซึ่งไม้ไผ่ ท. หกสิบ ทรงใส่เข้าแล้ว ซึ่งซี่อันเป็นวิการแห่งเหล็ก ในท่ามกลาง ทรงให้ยกขึ้นแล้ว ทรงตั้ง ไว้แล้ว ด้วยดาบ ได้เสด็จไปแล้ว ฯ	8	¹พนฺธุลกุมาโร ²สฏฺี ³เวฬู ⁴คเหตฺวา ⁵มชฺเฌ ⁶อยสลากํ ⁷ปกฺขิปิตฺวา ⁸สฏฺิกลาเป ⁹อุสฺสาเปตฺวา ¹⁰ปิ ¹¹เต, ¹²มลฺลราชกุเลหิ ¹³“อิเม ¹⁴กปฺเปตูติ ¹⁵วุตฺเต, ¹⁶อสีติหตฺถํ ¹⁷อากาสํ ¹⁸อุลฺลงฺฆิตฺวา ¹⁹อสินา ²⁰กปฺเปนฺโต ²¹อคมาสิ.

อ.พระกุมารพระนามว่าพันธุละนั้น ทรงสดับแล้ว ซึ่งเสียง ว่า กิริ ดังนี้ ของซี่อันเป็นวิการแห่งเหล็ก ในมัดอันเป็นที่สุดลง ตรัสถามแล้ว ว่า อ.สัททชาตินั่น อะไร ดังนี้ ทรงสดับแล้ว ซึ่งความที่ แห่งซี่อันเป็นวิการแห่งเหล็ก ท. เป็นของอัน (อันตระกูลแห่งเจ้า มัลละ ท.) ทรงตั้งไว้แล้ว ในมัดทั้งปวง ท. ทรงทิ ้งแล้ว ซึ่งดาบ กันแสงอยู่ ตรัสแล้ว ว่า อ.-ในบุคคลผู้มีใจดี ท. ผู้มีประมาณ เท่านี้หนา -บุคคลแม้คนเดียว เป็นผู้เป็นไปกับด้วยความรัก เป็น ไม่บอกแล้ว ซึ่งเหตุนี้ แก่เรา,ก็ ถ้าว่า อ.เรา พึงรู้ไซร้, อ.เรา พึงตัด ยังเสียง ของซี่อันเป็นวิการแห่งเหล็ก ไม่ให้ตั้งขึ้นอยู่เทียว ดังนี้ กราบทูลแล้ว แก่พระมารดาและพระบิดา ท. ว่า อ.หม่อมฉัน (ยังเจ้ามัลละ ท.) เหล่านี้ แม้ทั้งปวง ให้ทิวงคตแล้ว (ยังบุคคล) จักให้กระทำ ซึ่งความเป็น แห่งพระราชา ดังนี้, ผู้ (อันพระมารดาและพระบิดา ท.) ทรงห้ามแล้ว โดยประการต่าง ๆ ว่า แน่ะพ่อ (อ.ความเป็นแห่งพระราชา) นี้ ชื่อว่าเป็นความเป็นแห่งพระราชาตามประเพณี (ย่อมเป็น), (อ.ความเป็นแห่งพระราชานี้) (อันเจ้า) ไม่พึงได้ เพื่ออันกระทำ อย่างนี้ ดังนี้ เป็นต้น ทูลแล้ว ว่า ถ้าอย่างนั้น อ.หม่อมฉัน จักไป สู่สำนัก ของพระสหาย ของหม่อมฉัน ดังนี้ ได้เสด็จไปแล้ว สู่เมืองชื่อว่าสาวัตถี ฯ	9	¹โส ²โอสานกลาเป ³อยสลากาย ⁴“กิรีติ ⁵สทฺทํ ⁶สุตฺวา ⁷“กิเมตนฺติ ⁸ปุจฺฉิตฺวา ⁹สพฺพกลาเปสุ ¹⁰อยสลากานํ ¹¹ปิ ¹²ตภาวํ ¹³สุตฺวา ¹⁴อสึ ¹⁵ฉฑฺเฑตฺวา ¹⁶โรทมาโน ¹⁷“มยฺหํ ¹⁸เอตฺตเกสุ ¹⁹ญาติสุหชฺเชสุ ²⁰เอโกปิ ²¹สสิเนโห ²²หุตฺวา ²³อิมํ ²⁴การณํ ²⁵นาจิกฺขิ; ²⁶สเจ ²⁷หิ ²⁸อหํ ²⁹ชาเนยฺยํ, ³⁰อยสลากาย ³¹สทฺทํ ³²อนุฏฺาเปนฺโตว ³³ฉินฺเทยฺยนฺติ ³⁴วตฺวา ³⁵“สพฺเพปิ ³⁶เม ³⁷มาเรตฺวา ³⁸รชฺชํ ³⁹กาเรสฺสนฺติ ⁴⁰มาตาปิ ⁴¹ตูนํ ⁴²กเถสิ, ⁴³“ปเวณิรชฺชํ ⁴⁴นาม ⁴⁵ตาต ⁴⁶อิทํ, ⁴⁷น ⁴⁸ลพฺภา ⁴⁹เอวํ ⁵⁰กาตุนฺติ ⁵¹นานปฺปกาเรน ⁵²วาริโต ⁵³“เตนหิ ⁵⁴มม ⁵⁵สหายสฺส ⁵⁶สนฺติกํ ⁵⁷คมิสฺสามีติ ⁵⁸สาวตฺถึ ⁵⁹อคมาสิ.

อ.พระราชาพระนามว่าปเสนทิ ทรงสดับแล้ว ซึ่งการเสด็จมา แห่งเจ้าพันธุละนั้น ทรงต้อนรับแล้ว (ทรงยังเจ้าพันธุละ) ให้เสด็จ เข้าไปแล้ว สู่พระนคร ด้วยสักการะอันใหญ่ ทรงตั้งไว้แล้ว ในตำแหน่ง แห่งเสนาบดี ฯ	10	¹ปเสนทิราชา ²ตสฺสาคมนํ ³สุตฺวา ⁴ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ⁵มหนฺเตน ⁶สกฺกาเรน ⁷นครํ ⁸ปเวเสตฺวา ⁹เสนาปติฏฺาเน ¹⁰เปสิ.

อ.เจ้าพันธุละนั้น (ทรงยังบุคคล) ให้ร้องเรียกแล้ว ซึ่งพระมารดาและพระบิดา ท. ทรงสำเร็จแล้ว ซึ่งการประทับอยู่ ในเมืองชื่อว่าสาวัตถีนั้นนั่นเทียว ฯ	11	¹โส ²มาตาปิ ³ตโร ⁴ปกฺโกสาเปตฺวา ⁵ตตฺเถว ⁶วาสํ ⁷กปฺเปสิ.

ครั้นภายหลัง ณ วันหนึ่ง อ.พระราชา ประทับยืนอยู่แล้ว ในเบื ้อง บนแห่งปราสาท ทรงแลดูอยู่ ซึ่งระหว่างแห่งถนน ทอดพระเนตรเห็นแล้ว ซึ่งภิกษุ ท. ผู้มีพันมิใช่หนึ่ง ผู้ไปอยู่ เพื่อประโยชน์แก่กิจด้วยภัต ในเรือน ของชน ท. เหล่านี่ คือ ของมหา เศรษฐีชื่อว่าอนาถบิณฑิกะ ของเศรษฐีชื่อว่าจูฬอนาถบิณฑิกะ ของมหาอุบาสิกาชื่อว่าวิสาขา ของอุบาสิกาชื่อว่าสุปปวาสา ตรัสถามแล้วว่า อ.พระผู้เป็นเจ้า ท. ย่อมไป ในที่ไหน ดังนี้ ครั้นเมื่อคำว่า ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ อ.พันแห่งภิกษุ ท. สอง ย่อมไป ในเรือน ของมหาเศรษซีชื่อว่าอนาถบิณฑิกะ ทุก ๆ วัน เพื่อประโยชน์แก่ภัต ท. มีนิตยภัตสลากภัตและคิลานภัตเป็นต้น อ.ภิกษุ ท. มีร้อยห้าเป็นประมาณ ย่อมไป สู่เรือน ของเศรษฐีชื่อว่า จูฬอนาถบิณฑิกะ ตลอดกาลเป็นนิตย์, อ.เหมือนอย่างนั้น คือว่า อ.ภิกษุ ท. มีร้อยห้าเป็นประมาณ ย่อมไป สู่เรือน ของมหาอุบาสิกา ชื่อว่าวิสาขา ตลอดกาลเป็นนิตย์, อ.เหมือนอย่างนั้น คือว่า อ.ภิกษุ ท. มีร้อยห้า เป็นประมาณ ย่อมไปสู่เรือน ของอุบาสิกา ชื่อว่าสุปปวาสา ตลอดกาลเป็นนิตย์ ดังนี้ อันราชบุรุษ กราบทูลแล้ว เป็นผู้ใคร่เพื่ออันบำรุง ซึ่งหมู่แห่งภิกษุ แม้เอง เป็น เสด็จไปแล้ว สู่วิหาร ทรงนิมนต์แล้ว ซึ่งพระศาสดา กับ ด้วยพันแห่งภิกษุ ทรงถวายแล้ว ซึ่งทาน ด้วยพระหัตถ์ ของพระองค์ ตลอดวันเจ็ด ถวายบังคมแล้ว ซึ่งพระศาสดา ในวัน ที่เจ็ด กราบทูลแล้ว ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ (อ.พระองค์ ท.) ขอจงทรงรับ ซึ่งภิกษา ของหม่อมฉัน กับ ด้วยร้อยแห่งภิกษุ ท. ห้า เนืองนิตย์ ดังนี้ ฯ	12	¹อเถกทิวสํ ²ราชา ³อุปริปาสาเท ⁴ิโต ⁵อนฺตรวีถึ ⁶โอโลกยมาโน ⁷“อนาถปิณฺฑิกสฺส ⁸จูฬอนาถปิณฺฑิกสฺส ⁹วิสาขาย ¹⁰สุปฺปวาสายาติ ¹¹เอเตสํ ¹²เคเห ¹³ภตฺตกิจฺจตฺถาย ¹⁴คจฺฉนฺเต ¹⁵อเนกสหสฺเส ¹⁶ภิกฺขู ¹⁷ทิสฺวา ¹⁸“กหํ ¹⁹อยฺยา ²⁰คจฺฉนฺตีติ ²¹ปุจฺฉิตฺวา, ²²“เทว ²³อนาถปิณฺฑิกสฺส ²⁴เคเห ²⁵นิจฺจภตฺตสลากภตฺตคิลานภตฺตาทีนํ ²⁶อตฺถาย ²⁷เทวสิกํ ²⁸เทฺว ²⁹ภิกฺขุสหสฺสานิ ³⁰คจฺฉนฺติ, ³¹จูฬอนาถปิณฺฑิกสฺส ³²เคหํ ³³ปญฺจสตา ³⁴ภิกฺขู ³⁵นิจฺจํ ³⁶คจฺฉนฺติ, ³⁷ตถา ³⁸วิสาขาย, ³⁹ตถา ⁴⁰สุปฺปวาสายาติ ⁴¹วุตฺเต, ⁴²สยํปิ ⁴³ภิกฺขุสงฺฆํ ⁴⁴อุปฏฺหิตุกาโม ⁴⁵วิหารํ ⁴⁶คนฺตฺวา ⁴⁷ภิกฺขุสหสฺเสน ⁴⁸สทฺธึ ⁴⁹สตฺถารํ ⁵⁰นิมนฺเตตฺวา ⁵¹สตฺตาหํ ⁵²สหตฺถา ⁵³ทานํ ⁵⁴ทตฺวา ⁵⁵สตฺตเม ⁵⁶ทิวเส ⁵⁷สตฺถารํ ⁵⁸วนฺทิตฺวา ⁵⁹“ภนฺเต ⁶⁰ปญฺจหิ ⁶¹เม ⁶²ภิกฺขุสเตหิ ⁶³สทฺธึ ⁶⁴นิพทฺธํ ⁶⁵ภิกฺขํ ⁶⁶คณฺหถาติ ⁶⁷อาห.

(อ.พระศาสดา ตรัสแล้ว) ว่า ดูก่อนมหาบพิตร ชื่อ อ.พระพุทธเจ้า ท. ย่อมไม่ทรงรับ ซึ่งภิกษาในที่แห่งเดียว เนืองนิตย์, (อ.ชน ท.) มาก ย่อมหวังเฉพาะ ซึ่งการเสด็จมา แห่งพระพุทธเจ้า ท. ดังนี้ ฯ	13	¹“มหาราช ²พุทฺธา ³นาม ⁴เอกฏฺาเน ⁵นิพทฺธํ ⁶ภิกฺขํ ⁷น ⁸คณฺหนฺติ, ⁹พหู ¹⁰พุทฺธานํ ¹¹อาคมนํ ¹²ปจฺจาสึสนฺตีติ.

(อ.พระราชา กราบทูลแล้ว) ว่า ถ้าอย่างนั้น อ.พระองค์ ท. ขอจงทรงส่งไป ซึ่งภิกษุรูปหนึ่ง เนืองนิตย์ ดังนี้ ฯ	14	¹“เตนหิ ²เอกํ ³ภิกฺขุํ ⁴นิพทฺธํ ⁵เปเสถาติ.

อ.พระศาสดา ได้ทรงกระทำแล้ว ให้เป็นภาระ ของพระเถระ ชื่อว่าอานนท์ ฯ	15	¹สตฺถา ²อานนฺทตฺเถรสฺส ³ภารมกาสิ.

อ.พระราชา ไม่ทรงจัดการแล้ว ว่า ครั้นเมื่อหมู่แห่งภิกษุ มาแล้ว, (อ.ชน ท.) ชื่อเหล่านี้รับแล้ว ซึ่งบาตร จงอังคาส ดังนี้ ทรงอังคาสแล้ว เองนั่นเทียว ตลอดวันเจ็ด ทรงลืมแล้ว ได้ทรง กระทำแล้ว ซึ่งความเนิ่นช้า ในวัน ที่แปด ฯ	16	¹ราชา ²“ภิกฺขุสงฺเฆ ³อาคเต, ⁴ปตฺตํ ⁵คเหตฺวา ⁶อิเม ⁷นาม ⁸ปริวิสนฺตูติ ⁹อวิจาเรตฺวา ¹⁰สตฺตาหํ ¹¹สยเมว ¹²ปริวิสิตฺวา ¹³อฏฺเม ¹⁴ทิวเส ¹⁵วิกฺขิตฺโต ¹⁶ปปญฺจํ ¹⁷อกาสิ.

ก็ (อ.ชน ท.) ผู้ (อันพระราชา) ไม่ทรงบังคับแล้วชื่อในราช ตระกูล ย่อมไม่ได้ เพื่ออันปูลาด ซึ่งอาสนะ ท. แล้วยังภิกษุ ท. ให้นั่งแล้วอังคาส ฯ	17	¹ราชกุเล ²จ ³นาม ⁴อนาณตฺตา ⁵อาสนานิ ⁶ปญฺญาเปตฺวา ⁷ภิกฺขู ⁸นิสีทาเปตฺวา ⁹ปริวิสิตุํ ¹⁰น ¹¹ลภนฺติ.

อ.ภิกษุ ท. (กล่าวแล้ว) ว่า อ.เรา ท. จักไม่อาจ เพื่ออันดำรงอยู่ ในที่นี้ ดังนี้ ผู้มาก หลีกไปแล้ว ฯ	18	¹ภิกฺขู ²“น ³มยํ ⁴อิธ ⁵าตุํ ⁶สกฺขิสฺสามาติ ⁷พหู ⁸ปกฺกมึสุ.

อ.พระราชา ทรงลืมแล้ว แม้ในวันที่สอง ฯ	19	¹ราชา ²ทุติยทิวเสปิ ³ปมชฺชิ.

อ.ภิกษุ ท. มาก หลีกไปแล้ว แม้ในวันที่สอง ฯ	20	¹ทุติยทิวเสปิ ²พหู ³ปกฺกมึสุ.

(อ.พระราชา) ทรงลืมแล้ว แม้ในวันที่สามฯ	21	¹ตติยทิวเสปิ ²ปมชฺชิ.

ในกาลนั้น (อ.ภิกษุ ท.) ผู้เหลือลง เว้น ซึ่งพระเถระชื่อว่า อานนท์ ผู้ผู้เดียวนั่นเทียว หลีกไปแล้ว ฯ	22	¹ตทา ²อานนฺทตฺเถรํ ³เอกกเมว ⁴เปตฺวา ⁵อวเสสา ⁶ปกฺกมึสุ.

ื่อ (อ.ชน ท.) ผู้มีบุญ เป็นผู้เป็นไปในอำนาจแห่งเหตุ ย่อมเป็น ย่อมรักษา ซึ่งความเลื่อมใส แห่งตระกูล ท. ฯ	23	¹ปุญฺญวนฺตา ²นาม ³การณวสิกา ⁴โหนฺติ ⁵กุลานํ ⁶ปสาทํ ⁷รกฺขนฺติ.

ก็ อ.สาวก ท. ของพระตถาคตเจ้า แม้ทั้งปวง ผู้ถึงแล้ว ซึ่งฐานันดรกระทำ ซึ่งชน ท. แปด เหล่านี้ คือ อ.อัครสาวก ท. สอง คือ อ.พระเถระชื่อว่าสารีบุตร อ.พระเถระชื่อว่ามหาโมคคัลลานะ, อ.อัครสาวิกา ท. สอง คือ อ.นางเขมา อ.นางอุบลวรรณา, ในอุบาสก ท. หนา (อ.อุบาสก ท.) สองผู้เป็นอัครสาวก คือ อ.คฤหบดี ชื่อว่าจิตตะ อ.อุบาสกชื่อว่าหัตถกะผู้อยู่ในเมืองอาฬวี, ในอุบาสิกา ท. หนา (อ.อุบาสิกา ท.( สอง ผู้เป็นอัครสาวิกา คือ อ.มารดาของนันทมาณพ ชื่อว่าเวฬุกัณฏกี อ.นางขุชชุตรา; ให้เป็นต้น เป็นผู้มีบุญมาก เป็นผู้ถึงพร้อมแล้วด้วยอภินิหาร (ย่อมเป็น) เพราะความที่ แห่งบารมี ท. สิบ เป็นบารมีอันตนให้เต็ม แล้วโดยเอกเทศ ฯ	24	¹ตถาคตสฺส ²จ ³“สารีปุตฺตตฺเถโร ⁴มหาโมคฺคลฺลา- ⁵นตฺเถโรติ ⁶เทฺว ⁷อคฺคสาวกา, ⁸“เขมา ⁹อุปฺปลวณฺณาติ ¹⁰เทฺว ¹¹อคฺคสาวิกา, ¹²อุปาสเกสุ ¹³“จิตฺโต ¹⁴คหปติ ¹⁵หตฺถโก ¹⁶อาฬวโกติ ¹⁷เทฺว ¹⁸อคฺคสาวกา, ¹⁹อุปาสิกาสุ ²⁰“เวฬุกณฺฏกี ²¹นนฺทมาตา ²²ขุชฺชุตฺตราติ ²³เทฺว ²⁴อคฺคสาวิกา; ²⁵อิติ ²⁶อิเม ²⁷อฏฺ ²⁸ชเน ²⁹อาทึ ³⁰กตฺวา ³¹านนฺตรปฺปตฺตา ³²สพฺเพปิ ³³สาวกา ³⁴เอกเทเสน ³⁵ทสนฺนํ ³⁶ปารมีนํ ³⁷ปูริตตฺตา ³⁸มหาปุญฺญา ³⁹อภินีหารสมฺปนฺนา.

แม้ อ.พระเถระชื่อว่าอานนท์ ผู้ มีบารมีอันให้ เต็มแล้ว ตลอดแสนแห่งกัปป์ ผู้ถึงพร้อมแล้วด้วยอภินิหาร ผู้มีบุญมาก เมื่อรักษา ซึ่งความเลื่อมใส แห่งตระกูล ได้ตั้งอยู่แล้ว เพราะความ ที่แห่งตนเป็นผู้เป็นไปในอำนาจแห่งเหตุ ฯ	25	¹อานนฺทตฺเถโรปิ ²กปฺปสตสหสฺสปูริตปารมี ³อภินีหารสมฺปนฺโน ⁴มหาปุญฺโญ ⁵อตฺตโน ⁶การณ- ⁷วสิกตาย ⁸กุลสฺส ⁹ปสาทํ ¹⁰รกฺขนฺโต ¹¹อฏฺาสิ.

(อ.ราชบุรุษ ท.) ยังพระเถระนั้น ผู้ผู้เดียวนั่นเทียวให้นั่งแล้ว อังคาสแล้ว ฯ	26	¹ตํ ²เอกกเมว ³นิสีทาเปตฺวา ⁴ปริวิสึสุ.

อ.พระราชา เสด็จมาแล้ว ในกาลแห่งภิกษุ ท. ไปแล้ว ทอดพระเนตรแล้วซึ่งของอันบุคคลพึงเคี ้ยวและของอันบุคคล- พึงบริโภค ท. อันตั้งอยู่แล้ว อย่างนั้นนั่นเทียว ตรัสถามแล้ว ว่า อ.พระผู้เป็นเจ้า ท. ไม่มาแล้ว หรือ? ดังนี้ ทรงสดับแล้ว ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ อ.พระเถระชื่อว่าอานนท์ ผู้ผู้เดียวเทียว มาแล้ว ดังนี้ กริ ้วแล้ว ต่อภิกษุ ท. ว่า (อ.พระผู้เป็นเจ้า ท.) ได้กระทำแล้ว ซึ่งการตัดขาด ต่อเรา มีประมาณเท่านี้ แน่แท้ ดังนี้ เสด็จไปแล้ว สู่สำนัก ของพระศาสดา กราบทูลแล้ว ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ อ.ภิกษา อันหม่อมฉัน ตระเตรียมแล้ว เพื่อร้ อยแห่งภิกษุ ท. ห้า, ได้ยินว่า อ.พระเถระชื่อว่าอานนท์ ผู้ผู้เดียวเทียว มาแล้ว, อ.ภิกษาอันหม่อมฉันตระเตรียมแล้ว ตั้งอยู่แล้ว อย่างนั้นนั่นเทียว อ.ภิกษุ ท. มีร้ อยห้าเป็นประมาณ ไม่กระทำแล้ว ซึ่งความสำคัญ ในเรือน ของหม่อมฉัน, อ.เหตุ อะไร หนอแล ดังนี้ ฯ	27	¹ราชา ²ภิกฺขูนํ ³คตกาเล ⁴อาคนฺตฺวา ⁵ขาทนีย- ⁶โภชนียานิ ⁷ตเถว ⁸ิตานิ ⁹ทิสฺวา ¹⁰“กึ ¹¹อยฺยา ¹²นาคมึสูติ ¹³ปุจฺฉิตฺวา ¹⁴“อานนฺทตฺเถโร ¹⁵เอกโกว ¹⁶อาคโต ¹⁷เทวาติ ¹⁸สุตฺวา ¹⁹“อทฺธา ²⁰เอตฺตกมฺเม ²¹เฉทนมกํสูติ ²²ภิกฺขูนํ ²³กุทฺโธ ²⁴สตฺถุ ²⁵สนฺติกํ ²⁶คนฺตฺวา ²⁷“ภนฺเต ²⁸มยา ²⁹ปญฺจนฺนํ ³⁰ภิกฺขุสตานํ ³¹ภิกฺขา ³²ปฏิยตฺตา, ³³อานนฺทตฺเถโร ³⁴กิร ³⁵เอกโกว ³⁶อาคโต, ³⁷ปฏิยตฺตภิกฺขา ³⁸ตเถว ³⁹ิตา, ⁴⁰ปญฺจสตา ⁴¹ภิกฺขู ⁴²มม ⁴³เคเห ⁴⁴สญฺญํ ⁴⁵น ⁴⁶กรึสุ; ⁴⁷กินฺนุ ⁴⁸โข ⁴⁹การณนฺติ ⁵⁰อาห.

อ.พระศาสดา ไม่ตรัสแล้ว ซึ่งโทษ ของภิกษุ ท. ตรัสแล้ว ว่า ดูก่อนมหาบพิตร อ.ความคุ้นเคย กับ ด้วยพระองค์ ท. แห่งสาวก ท. ของอาตมภาพ ย่อมไม่มี, เพราะเหตุนั้น (อ.สาวก ท. ของอาตมภาพ) เป็นผู้ไม่ไปแล้ว จักเป็น ดังนี้ เมื่อทรงประกาศ ซึ่งเหตุแห่งการ ไม่เข้าไป สู่ตระกูล ท. ด้วย ซึ่งเหตุแห่งการเข้าไป (สู่ตระกูล ท.) ด้วย ตรัสเรียกมาแล้ว ซึ่งภิกษุ ท. ตรัสแล้ว ซึ่งพระสูตร นี้ ว่า ดูก่อนภิกษุ ท. อ.ตระกูล อันมาตามพร้อมแล้ว ด้วยองค์ ท. ๙ (อันภิกษุ) ไม่เข้าไปแล้ว ไม่ควร เพื่ออันเข้าไปด้วย ครั้นเข้าไปแล้ว ไม่ควร เพื่ออันนั่งใกล้ด้วย ฯ	28	¹สตฺถา ²ภิกฺขูนํ ³โทสํ ⁴อวตฺวา ⁵“มหาราช ⁶มม ⁷สาวกานํ ⁸ตุมฺเหหิ ⁹สทฺธึ ¹⁰วิสฺสาโส ¹¹นตฺถิ, ¹²เตน ¹³น ¹⁴คตา ¹⁵ภวิสฺสนฺตีติ ¹⁶วตฺวา ¹⁷กุลานํ ¹⁸อนุปคมนการณญฺจ ¹⁹อุปคมนการณญฺจ ²⁰ปกาเสนฺโต ²¹ภิกฺขู ²²อามนฺเตตฺวา ²³อิมํ ²⁴สุตฺตมาห ²⁵“นวหิ ²⁶ภิกฺขเว ²⁷องฺเคหิ ²⁸สมนฺนาคตํ ²⁹กุลํ ³⁰อนุปคนฺตฺวา ³¹จ ³²นาลํ ³³อุปคนฺตุํ ³⁴อุปคนฺตฺวา ³⁵จ ³⁶นาลํ ³⁷อุปนิสีทิตุํ.

(อ.ตระกูล อันมาตามพร้อมแล้ว ด้วยองค์ ท.) เก้า เหล่าไหน? (อันภิกษุ ไม่เข้าไปแล้ว ไม่ควร เพื่ออันเข้าไปด้วย ครั้นเข้าไปแล้ว ไม่ควร เพื่ออันนั่งใกล้ด้วย (อ.ชน ท.) ย่อมไม่ต้อนรับ ด้วยอาการ อันยังใจให้เอิบอาบ, ย่อมไม่กราบไหว้ ด้วยอาการอันยังใจให้เอิบอาบ, ย่อมไม่ถวาย ซึ่งอาสนะ ด้วยอาการอันยังใจให้เอิบอาบ, ย่อมซ่อน ซึ่งของอันมีอยู่ ต่อภิกษุนั้น, ครั้นเมื่อของมาก (มีอยู่) ย่อมถวาย ซึ่งของหน่อยหนึ่ง, ครั้นเมื่อของประณีต (มีอยู่) ย่อมถวาย ซึ่งของ เศร้าหมอง, ย่อมถวาย โดยไม่เคารพ ย่อมไม่ถวาย โดยเคารพ, ย่อมไม่นั่งใกล้ เพื่ออันฟังซึ่งธรรม, (เมื่อภิกษุ) กล่าวอยู่ (ซึ่งธรรม) ย่อมไม่ยินดี ฯ	29	¹กตเมหิ ²นวหิ? ³น ⁴มนาเปน ⁵ปจฺจุฏฺเนฺติ, ⁶น ⁷มนาเปน ⁸อภิวาเทนฺติ, ⁹น ¹⁰มนาเปน ¹¹อาสนํ ¹²เทนฺติ, ¹³สนฺตมสฺส ¹⁴ปริคุยฺหนฺติ, ¹⁵พหุกมฺหิ ¹⁶โถกํ ¹⁷เทนฺติ, ¹⁸ปณีตมฺหิ ¹⁹ลูขํ ²⁰เทนฺติ, ²¹อสกฺกจฺจํ ²²เทนฺติ ²³โน ²⁴สกฺกจฺจํ, ²⁵น ²⁶อุปนิสีทนฺติ ²⁷ธมฺมสฺสวนาย, ²⁸ภาสนฺตสฺส ²⁹น ³⁰รญฺชิยนฺติ.

ดูก่อนภิกษุ ท. อ.ตระกูล อันมาตามพร้อมแล้ว ด้วยองค์ ท,๙ เหล่านี้ แล (อันภิกษุ) ไม่เข้าไปแล้ว ไม่ควร เพื่ออันเข้าไปด้วย ครั้น เข้าไปแล้ว ไม่ควร เพื่ออันนั่งใกล้ด้วย ฯ	30	¹อิิเมหิ ²โข ³ภิกฺขเว ⁴นวหิ ⁵องฺเคหิ ⁶สมนฺนาคตํ ⁷กุลํ ⁸อนุปคนฺตฺวา ⁹จ ¹⁰นาลํ ¹¹อุปคนฺตุํ ¹²อุปคนฺตฺวา ¹³จ ¹⁴นาลํ ¹⁵อุปนิสีทิตุํ.

ดูก่อนภิกษุ ท. อ.ตระกูล อันมาตามพร้อมแล้ว ด้วยองค์ ท. ๙ (อันภิกษุ) ไม่เข้าไปแล้ว ควร เพื่ออันเข้าไปด้วย ครั้นเข้าไปแล้ว ควร เพื่ออันนั่งใกล้ด้วย ฯ	31	¹นวหิ ²ภิกฺขเว ³องฺเคหิ ⁴สมนฺนาคตํ ⁵กุลํ ⁶อนุปคนฺตฺวา ⁷จ ⁸อลํ ⁹อุปคนฺตุํ ¹⁰อุปคนฺตฺวา ¹¹จ ¹²อลํ ¹³อุปนิสีทิตุํ.

(อ.ตระกูลอันมาตามพร้อมแล้วด้วยองค์ ท.) เก้า เหล่าไหน? (อันภิกษุ ไม่เข้าไปแล้ว ควร เพื่ออันเข้าไปด้วย ครั้นเข้าไปแล้ว ควร เพื่ออันนั่งใกล้ด้วย) (อ.ชน ท.) ย่อมต้อนรับ ด้วยอาการอันยังใจ ให้เอิบอาบ, ย่อมไม่ซ่อนซึ่งของอันมีอยู่ ต่อภิกษุนั้น, ครั้นเมื่อของ มาก (มีอยู่) ย่อมถวาย ซึ่งของมาก, ครั้นเมื่อของประณีต (มีอยู่) ย่อมถวาย ซึ่งของประณีต, ย่อมถวาย โดยเคารพ ย่อมไม่ถวาย โดยเคารพ ย่อมไม่ถวาย โดยไม่เคารพ, ย่อมนั่งใกล้เพื่ออันฟัง ซึ่งธรรม, (เมื่อภิกษุ) กล่าวอยู่ (ซึ่งธรรม) ย่อมยินดี ฯ	32	¹กตเมหิ ²นวหิ? ³มนาเปน ⁴ปจฺจุฏฺเนฺติ, ⁵มนาเปน ⁶อภิวาเทนฺติ, ⁷มนาเปน ⁸อาสนํ ⁹เทนฺติ, ¹⁰สนฺตมสฺส ¹¹น ¹²ปริคุยฺหนฺติ, ¹³พหุกมฺหิ ¹⁴พหุกํ ¹⁵เทนฺติ, ¹⁶ปณีตมฺหิ ¹⁷ปณีตํ ¹⁸เทนฺติ, ¹⁹สกฺกจฺจํ ²⁰เทนฺติ ²¹โน ²²อสกฺกจฺจํ, ²³อุปนิสีทนฺติ ²⁴ธมฺมสฺสวนาย, ²⁵ภาสนฺตสฺส ²⁶รญฺชิยนฺติ.

ดูก่อนภิกษุ ท. อ.ตระกูลอันมาตามพร้อมแล้ว ด้วยองค์ ท. เก้า เหล่านี้ แล (อันภิกษุ) ไม่เข้าไปแล้ว ควร เพื่ออันเข้าไปด้วยครั้นเข้าไปแล้ว ควร เพื่ออันนั่งใกล้ด้วย ดังนี้ ฯ	33	¹อิเมหิ ²โข ³ภิกฺขเว ⁴นวหิ ⁵องฺเคหิ ⁶สมนฺนาคตํ ⁷กุลํ ⁸อนุปคนฺตฺวา ⁹จ ¹⁰อลํ ¹¹อุปคนฺตุํ ¹²อุปคนฺตฺวา ¹³จ ¹⁴อลํ ¹⁵อุปนิสีทิตุนฺติ.

(อ.พระศาสดา ตรัสแล้ว) ว่า ดูก่อนมหาบพิตร อ.สาวก ท. ของอาตมภาพ ไม่ได้อยู่ ซึ่งความคุ้นเคย จากสำนัก ของพระองค์ ท. เป็นผู้ไม่ไปแล้ว จักเป็น ด้วยประการฉะนี้แล: จริงอยู่ อ.บัณฑิต ผู้มีในก่อน ท. แม้ผู้ (อันพระราชา) ทรงบำรุงอยู่ โดยเคารพ ในที่มิใช่ เป็นที่ตั้งแห่งความคุ้นเคย ถึงแล้ว ซึ่งเวทนา มีความตายเป็นที่สุด ไปแล้ว สู่ที่มีความคุ้นเคยนั่นเทียว ดังนี้ ผู้อันพระราชาทูลถามแล้ว ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ (อ.บัณฑิตผู้มีในก่อน ท. ไปแล้ว สู่ที่มีความคุ้นเคยนั่นเทียว) ในกาลไร ดังนี้ ทรงนำมาแล้ว ซึ่งเรื่อง อันล่วงไปแล้ว ว่า : ในกาลอันล่วงไปแล้ว ครั้นเมื่อพระเจ้าพรหมทัต ทรงยังบุคคล ให้กระทำอยู่ ซึ่งความเป็นแห่งพระราชา ในเมืองชื่อว่า พาราณสี, อ.พระราชา พระนามว่าเกสวะ ทรงละแล้ว ซึ่งความ เป็นแห่งพระราชา ผนวชแล้ว ผนวชโดยความเป็นฤาษี ฯ	34	¹“อิติ ²โข ³มหาราช ⁴มม ⁵สาวกา ⁶ตุมฺหากํ ⁷สนฺติกา ⁸วิสฺสาสํ ⁹อลภนฺตา ¹⁰น ¹¹คตา ¹²ภวิสฺสนฺติ: ¹³โปราณกปณฺฑิตา ¹⁴หิ ¹⁵อวิสฺสาสนียฏฺาเน ¹⁶สกฺกจฺจํ ¹⁷อุปฏฺิยมานาปิ ¹⁸มรณนฺติกํ ¹⁹เวทนํ ²⁰ปตฺวา ²¹วิสฺสาสิกฏฺานเมว ²²คมึสูติ, ²³“กทา ²⁴ภนฺเตติ ²⁵รญฺญา ²⁶ปุฏฺโ ²⁷อตีตํ ²⁸อาหริ: ²⁹“อตีเต ³⁰พาราณสิยํ ³¹พฺรหฺมทตฺเต ³²รชฺชํ ³³กาเรนฺเต, ³⁴เกสโว ³⁵นาม ³⁶ราชา ³⁷รชฺชํ ³⁸ปหาย ³⁹อิสิปพฺพชฺชํ ⁴⁰ปพฺพชิ.

อ.ร้อยแห่งบุรุษ ท. ห้า บวชตามแล้ว ซึ่งพระราชานั้น ฯ	35	¹ตํ ²ปญฺจ ³ปุริสสตานิ ⁴อนุปพฺพชึสุ.

อ.พระราชานั้น เป็นผู้ชื่อว่าเกสวดาบส ได้เป็นแล้ว ฯ	36	¹โส ²เกสวตาปโส ³นาม ⁴อโหสิ.

อนึ่ง อ.นายภูษามาลาผู้ประดับของพระราชานั้น บวชตามแล้ว เป็นอันเตวาสิก ชื่อว่ากัปปกะ ได้เป็นแล้ว ฯ	37	¹ปสาธนกปฺปโก ²ปนสฺส ³อนุปพฺพชิตฺวา ⁴กปฺปโก ⁵นาม ⁶อนฺเตวาสิโก ⁷อโหสิ.

อนึ่ง อ.นายภูษามาลาผู้ประดับของพระราชานั้น บวชตามแล้ว เป็นอันเตวาสิก ชื่อว่ากัปปกะ ได้เป็นแล้ว ฯ	37	¹ปสาธนกปฺปโก ²ปนสฺส ³อนุปพฺพชิตฺวา ⁴กปฺปโก ⁵นาม ⁶อนฺเตวาสิโก ⁷อโหสิ.

อ.ดาบสชื่อว่าเกสวะอยู่แล้ว ในป่าหิมพานต์ สิ้นเดือน ท. ๘ กับ ด้วยบริษัท ถึงแล้ว ซึ่งเมืองชื่อว่าพาราณสี เพื่อต้องการแก่การ เสพซึ่งรสเค็มและรสเปรี ้ยว ในสมัยแห่งภาคพื้นอันฝนย้อมทั่วแล้ว ได้เข้าไปแล้ว สู่พระนครเพื่อภิกษา ฯ	38	¹เกสวตาปโส ²ปริสาย ³สทฺธึ ⁴อฏฺ ⁵มาเส ⁶หิมวนฺเต ⁷วสิตฺวา ⁸วสฺสารตฺเต ⁹โลณมฺพิลเสวนตฺถาย ¹⁰พาราณสึ ¹¹ปตฺวา ¹²ภิกฺขาย ¹³นครํ ¹⁴ปาวิสิ.

ครั้งนั้น อ.พระราชา ทรงเห็นแล้ว ซึ่งพระดาบส นั้น ทรงเลื่อมใสแล้ว ทรงรับแล้วซึ่งปฏิญญา เพื่อประโยชน์แก่การอยู่ ในสำนัก ของพระองค์ ตลอดประชุมแห่งเดือน ๔ (ทรงยังพระ ดาบสนั้น) ให้อยู่อยู่ ในอุทยาน ย่อมเสด็จไป สู่ที่เป็นที่บำรุง ซึ่งพระ ดาบสนั้น ในเวลาเย็นในเวลาเช้า ฯ	39	¹อถ ²นํ ³ราชา ⁴ทิสฺวา ⁵ปสีทิตฺวา ⁶จาตุมฺมาสํ ⁷อตฺตโน ⁸สนฺติเก ⁹วสนตฺถาย ¹⁰ปฏิญฺญํ ¹¹คเหตฺวา ¹²อุยฺยาเน ¹³วสาเปนฺโต ¹⁴สายํ ¹⁵ปาตํ ¹⁶ตสฺส ¹⁷อุปฏฺานํ ¹⁸คจฺฉติ.

อ.ดาบส ท. ผู้เหลือลง อยู่แล้ว สิ้นวันเล็กน้อย ผู้อันเสียง ท. มีเสียงแห่งช้างเป็นต้นเบียดเบียนแล้ว กล่าวแล้ว ว่า ข้าแต่อาจารย์ (อ.กระผม ท.) เป็นผู้กระสันขึ้นแล้ว เป็นแล้ว, (อ.กระผม ท.) จะไป ดังนี้ ฯ	40	¹อวเสสา ²ตาปสา ³กติปาหํ ⁴วสิตฺวา ⁵หตฺถิสทฺทาทีหิ ⁶อุพฺพาฬฺหา ⁷“อาจริย ⁸อุกฺกณฺิตมฺหา, ⁹คจฺฉามาติ ¹⁰อาหํสุ.

(อ.พระดาบส ถามแล้ว) ว่า แน่ะพ่อ ท. (อ.เธอ ท. จะไป) ในที่ไหนดังนี้ ฯ	41	¹“กหนฺตาตาติ.

(อ.ดาบส ท. เหล่านั้น กล่าวแล้ว) ว่า ข้าแต่อาจารย์ (อ.กระผม ท. จะไป) สู่ป่าหิมพานต์ ดังนี้ ฯ	42	¹“หิมวนฺตํ ²อาจริยาติ.

(อ.พระดาบส กล่าวแล้ว) ว่า อ.พระราชา ทรงรับแล้ว ซึ่งปฏิญญา เพื่อประโยชน์แก่การอยู่ในที่นี้ ตลอดประชุมแห่งเดือน ๔ ในวันแห่งเรา ท. มาแล้วนั่นเทียว, แน่ะพ่อ ท. (อ, เธอ ท.) จักไป อย่างไร ดังนี้ ฯ	43	¹“ราชา ²อมฺหากํ ³อาคตทิวเสเยว ⁴จาตุมฺมาสํ ⁵อิธ ⁶วสนตฺถาย ⁷ปฏิญฺญํ ⁸คณฺหิ, ⁹กถํ ¹⁰คมิสฺสถ ¹¹ตาตาติ.

(อ.ดาบส ท. เหล่านั้น กล่าวแล้ว) ว่า อ.ปฏิญญา อันท่าน ท. ไม่บอกแล้ว แก่กระผม ท. เทียว ถวายแล้ว, อ.กระผม ท. ย่อมไม่อาจ เพื่ออันอยู่ ในที่นี้, (อ.กระผม ท.) จักอยู่ ในที่เป็นที่ฟังซึ่งความเป็น ไปทั่ว แห่งท่าน ท. ในที่ไม่ไกล จากที่นี้ ดังนี้ ไหว้แล้ว หลีกไปแล้ว ฯ	44	¹“ตุมฺเหหิ ²อมฺหากํ ³อนาจิกฺขิตฺวาว ⁴ปฏิญฺญา ⁵ทินฺนา, ⁶มยํ ⁷อิธ ⁸น ⁹สกฺโกม ¹⁰วสิตุํ, ¹¹อิโต ¹²อวิทูเร ¹³ตุมฺหากํ ¹⁴ปวตฺติสฺสวนฏฺาเน ¹⁵วสิสฺสามาติ ¹⁶วนฺทิตฺวา ¹⁷ปกฺกมึสุ.

อ.พระราชา เสด็จมาแล้ว สู่ที่เป็นที่บำรุงตรัสถามแล้ว ว่า อ.พระผู้เป็นเจ้า ท. (ไปแล้ว) ในที่ไหน ดังนี้ ฯ	45	¹ราชา ²อุปฏฺานํ ³อาคโต ⁴“กุหึ ⁵อยฺยาติ ⁶ปุจฺฉิ.

(อ.พระดาบส กราบทูลแล้ว) ว่า ดูก่อนมหาบพิตร (อ.ดาบส ท. เหล่านั้น) กล่าวแล้ว ว่า (อ.กระผม ท.) เป็นผู้กระสันขึ้นแล้วเป็นแล้ว ดังนี้ ไปแล้ว สู่ป่าหิมพานต์ ดังนี้ ฯ	46	¹“อุกฺกณฺิตมฺหาติ ²วตฺวา ³หิมวนฺตํ ⁴คตา ⁵มหาราชาติ.

แม้ อ.ดาบสชื่อว่ากัปปกะ กระสันขึ้นแล้ว ต่อกาลไม่นาน นั่นเทียว แม้ผู้อันอาจารย์ห้ามอยู่บ่อย ๆ กล่าวแล้ว ว่า อ.กระผม ย่อมไม่อาจ ดังนี้ หลีกไปแล้ว ฯ	47	¹กปฺปโกปิ ²น ³จิรสฺเสว ⁴อุกฺกณฺิตฺวา ⁵อาจริเยน ⁶ปุนปฺปุนํ ⁷วาริยมาโนปิ ⁸“น ⁹สกฺโกมีติ ¹⁰วตฺวา ¹¹ปกฺกามิ.

แต่ว่า (อ.ดาบสชื่อว่ากัปปกะนั้น) ไม่ไปแล้ว สู่สำนัก ของดาบส ท. เหล่านอกนี้ ฟังอยู่ ซึ่งความเป็นไปทั่ว แห่งอาจารย์ อยู่แล้ว ในที อันไม่ไกล ฯ	48	¹อิตเรสํ ²ปน ³สนฺติกํ ⁴อคนฺตฺวา ⁵อาจริยสฺส ⁶ปวตฺตึ ⁷สุณนฺโต ⁸อวิทูเร ⁹าเน ¹⁰วสิ.

ในกาลอันเป็นส่วนอื่นอีก เมื่ออาจารย์ ตามระลึกถึงอยู่ ซึ่งอันตวาสิก ท. อ, โรคในท้อง เกิดขึ้นแล้ว ฯ	49	¹อปรภาเค ²อาจริยสฺส ³อนฺเตวาสิเก ⁴อนุสฺสรนฺตสฺส ⁵กุจฺฉิโรโค ⁶อุปฺปชฺชิ.

อ.พระราชา ทรงยังหมอ ท. ให้เยียวยาอยู่ ฯ	50	¹ราชา ²เวชฺเชหิ ³ติกิจฺฉาเปติ.

อ.โรค ย่อมไม่เข้าไปสงบวิเศษ ฯ อ.พระดาบส กราบทูลแล้ว ว่า ดูก่อนมหาบพิตร อ.พระองค์ ย่อมปรารถนา เพื่ออันยังโรคของ- อาตมภาพให้เข้าไปสงบวิเศษหรือ ดังนี้ ฯ	51	¹โรโค ²น ³วูปสมฺมติ. ¹ตาปโส ²อาห ³“มหาราช ⁴อิจฺฉสิ ⁵เม ⁶โรคํ ⁷วูปสมิตุนฺติ.

(อ.พระราชา ตรัสแล้ว) ว่า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ถ้าว่า อ.ข้าพเจ้า พึงอาจไซร้, (อ.ข้าพเจ้า) พึงกระทำ ซึ่งความสำราญ แก่ท่าน ท. ในกาลนี้นั่นเทียว ดังนี้ ฯ	52	¹“ภนฺเต ²สจาหํ ³สกฺกุเณยฺยํ, ⁴อิทาเนว ⁵โว ⁶ผาสุกํ ⁷กเรยฺยนฺติ.

(อ.พระดาบส กราบทูลแล้ว) ว่า ดูก่อน มหาบพิตร ถ้าว่า (อ.พระองค์) ย่อมปรารถนา ซึ่งความสำราญ แก่อาตมภาพไซร้, (อ.พระองค์) ขอจงทรงส่งไป ซึ่งอาตมภาพ สู่สำนัก ของอันเตวาสิก ท. ดังนี้ ฯ	53	¹“มหาราช ²สเจ ³เม ⁴ผาสุกํ ⁵อิจฺฉสิ, ⁶มํ ⁷อนฺเตวาสิกานํ ⁸สนฺติกํ ⁹เปเสหีติ.

อ.พระราชา (ตรัสแล้ว) ว่า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ อ.ดีละ ดังนี้ ทรงยังพระดาบสนั้นให้นอนแล้ว บนเตียงน้อย ทรงส่งไปแล้ว ซึ่งอำมาตย์ ท. ๔ มีอำมาตย์ชื่อว่านารทะเป็นประมุข (ด้วยพระ ดำรัส) ว่า อ.ท่าน ท. ทราบแล้ว ซึ่งความเป็นไปทั่ว แห่งพระผู้เป็นเจ้า ของเรา พึงส่งไป ซึ่งข่าวสาส์น แก่เรา ดังนี้ ฯ	54	¹ราชา ²“สาธุ ³ภนฺเตติ ⁴ตํ ⁵มญฺจเก ⁶นิปชฺชาเปตฺวา ⁷นารทามจฺจปฺปมุเข ⁸จตฺตาโร ⁹อมจฺเจ ¹⁰“มม ¹¹อยฺยสฺส ¹²ปวตฺตึ ¹³ญตฺวา ¹⁴มยฺหํ ¹⁵สาสนํ ¹⁶ปหิเณยฺยาถาติ ¹⁷อุยฺโยเชสิ.

อ.อันตวาสิกชื่อว่ากัปปกะ ฟังแล้ว ซึ่งการมา แห่งอาจารย์ กระทำแล้ว ซึ่งการต้อนรับ, (ครั้นเมื่อคำ) ว่า (อ.ดาบส ท.) เหล่า นอกนี้ (ย่อมอยู่) ในที่ไหน ดังนี้ (อันพระดาบส) กล่าวแล้ว, กล่าว- แล้ว ว่า ได้ยินว่า (อ.ดาบส ท. เหล่านั้น) ย่อมอยู่ ในที่โน้น ดังนี้ ฯ	55	¹กปฺปกนฺเตวาสิโก ²อาจริยสฺสาคมนํ ³สุตฺวา ⁴ปจฺจุคฺคมนํ ⁵กตฺวา, ⁶“อิตเร ⁷กหนฺติ ⁸วุตฺเต, ⁹“อสุกฏฺาเน ¹⁰กิร ¹¹วสนฺตีติ ¹²อาห.

อ.ดาบส ท. แม้เหล่านั้น ฟังแล้ว ซึ่งความที่แห่งอาจารย์ เป็นผู้มาแล้ว ประชุมกันแล้ว ในที่นั้นนั่นเทียว ถวายแล้ว ซึ่งน้ำอันร้อน ได้ถวายแล้ว ซึ่งผลและผลอันเจริญ แก่อาจารย์ ฯ	56	¹เตปิ ²อาจริยสฺสาคตภาวํ ³สุตฺวา ⁴ตตฺเถว ⁵สโมสริตฺวา ⁶อาจริยสฺส ⁷อุณฺโหทกํ ⁸ทตฺวา ⁹ผลาผลํ ¹⁰อทํสุ.

อ.โรค เข้าไปสงบวิเศษแล้ว ในขณะนั้นนั่นเที่ยว ฯ	57	¹ตํขณญฺเญว ²โรโค ³วูปสมิ.

อ.พระดาบสนั้น เป็นผู้ มีวรรณะเพียงดังวรรณแห่งทอง ได้เป็นแล้ว โดยวันเล็กน้อยนั่นเทียว ฯ	58	¹โส ²กติปาเหเนว ³สุวณฺณวณฺโณ ⁴อโหสิ.

ครั้งนั้น อ.อำมาตย์ชื่อว่านารทะ ถามแล้ว ซึ่งพระดาบสนั้นว่า ข้าแต่ท่านเกสี ผ ู้มีโชค (อ.ท่าน) ละแล้ว (ซึ่งพระราชา) ผ ู้เป็นจอมแห่งมนุษย์ ผู้ยังสมบัติอันบุคคลใคร่ทั้งปวง ให้สำเร็จ ยินดีอย ู ่ ในอาศรม ของดาบสชื่อว่ากัปปกะ อย่างไรหนอ ดังนี้ ฯ	59	¹อถ ²นํ ³นารโท ⁴ปุจฺฉิ ⁵“มนุสฺสินฺทํ ⁶ชหิตฺวาน ⁷สพฺพกามสมิทฺธินํ ⁸กถนฺนุ ⁹ภควา ¹⁰เกสิ ¹¹กปฺปสฺส ¹²รมสิ ¹³อสฺสเมติ.

(อ.พระดาบสชื่อว่าเกสวะ กล่าวแล้ว) ว่า (อ.คำ ท.) อันไพเราะ อันบุคคลพึงยินดี (มีอยู่), อ.ต้นไม้ ท. อันเป็นที่รื่นรมย์แห่งใจ มีอยู่, ดก่อนนารทะ ู(อ.คำ ท.) อันกัปปกะกล่าวดีแล้ว ยังเรา ย่อมให้ยินดีได้ ดังนี้ ฯ	60	¹“สาทูนิ ²รมณียานิ, ³สนฺติ ⁴รุกฺขา ⁵มโนรมา, ⁶สุภาสิตานิ ⁷กปฺปสฺส ⁸นารท ⁹รมยนฺติ ¹⁰มนฺติ.

(อ.อำมาตย์ชื่อว่านารทะ ถามแล้ว) ว่า (อ.ท่านใด) บริโภคแล้ว ซึ่งข้าวสุก แห่งข้าวสาลี ท. อันเข้าไปเจือด้วยเนื้ออันสะอาด อ.ข้าวฟ่างและล กเดือย ท. อันหารสเค็มมิได้ (ยังท่าน) นั้น ู ย่อมให้ยินดีได้ อย่างไร ดังนี้ ฯ	61	¹“สาลีนํ ²โอทนํ ³ภุตฺวา ⁴สุจิมํสูปเสจนํ ⁵กถํ ⁶สามากนิวารา ⁷อโลณา ⁸สาทยนฺติ ⁹ตนฺติ.

(อ.พระดาบสชื่อว่าเกสวะ กล่าวแล้ว) ว่า (อ.บุคคล) ผู้คุ้นเคยกันแล้ว พึงบริโภค (ซึ่งโภชนะ) อันไม่อร่อยหรือ หรือว่าอันอร่อย อันน้อยหรือ หรือว่าอันมาก (ในนิเวศน์) ใด (อ.โภชนะ อย่างใดอย่างหนึ่ง อันบุคคลบริโภคแล้ว ในนิเวศน์นั้น เป็นของยังประโยชน์- ให้สำเร็จ ย่อมเป็น เพราะว่า) อ.รส ท. มีความคุ้นเคย- เป็นอย่างยิ่ง ดังนี้ (ดังนี้) ฯ	62	¹“อสาทุํ ²ยทิวา ³สาทุํ ⁴อปฺปํ ⁵วา ⁶ยทิวา ⁷พหุํ, ⁸วิสฺสฏฺโ ⁹ยตฺถ ¹⁰ภุญฺเชยฺย ¹¹วิสฺสาสปรมา ¹²รสาติ.

อ.พระศาสดา ครั้นทรงนำมาแล้ว ซึ่งพระธรรมเทศนานี้ เมื่อ- ทรงยังชาดกให้ตั้งลงพร้อม ตรัสแล้ว ว่า อ.พระราชา ในกาลนั้น เป็นโมคคัลลานะ ได้เป็นแล้ว (ในกาลนี้), อ.อำมาตย์ชื่อวานารทะ (ในกาลนั้น เป็นสารีบุตร ได้เป็นแล้ว ในกาลนี้), อ.อันตวาสิกชื่อว่า กัปปกะ (ในกาลนั้น) เป็นอานนท์ (ได้เป็นแล้ว ในกาลนี้), อ.ดาบส ชื่อว่าเกสวะ (ในกาลนั้น) เป็นเรานั่นเทียว (ได้เป็นแล้ว ในกาล นี้) ดังนี้ ตรัสแล้ว ว่า ดูก่อนมหาบพิตร อ.บัณฑิต ท. ในกาลก่อน ถึงแล้ว ซึ่งเวทนา มีความตายเป็นที่สุด ได้ไปแล้ว สู่ที่มีความคุ้นเคย อย่างนี้, อ.สาวก ท. ของอาตมภาพ เห็นจะจะไม่ได้ ซึ่งความคุ้นเคย ในสำนัก ของพระองค์ ท. ดังนี้ ฯ	63	¹สตฺถา ²อิมํ ³ธมฺมเทสนํ ⁴อาหริตฺวา ⁵ชาตกํ ⁶สโมธาเนนฺโต ⁷“ตทา ⁸ราชา ⁹โมคฺคลฺลาโน ¹⁰อโหสิ, ¹¹นารโท ¹²สารีปุตฺโต, ¹³กปฺปกนฺเตวาสิโก ¹⁴อานนฺโท, ¹⁵เกสวตาปโส ¹⁶อหเมวาติ ¹⁷วตฺวา ¹⁸“เอวํ ¹⁹มหาราช ²⁰ปุพฺเพ ²¹ปณฺฑิตา ²²มรณนฺติกํ ²³เวทนํ ²⁴ปตฺวา ²⁵วิสฺสาสิกฏฺานํ ²⁶อคมํสุ, ²⁷มม ²⁸สาวกา ²⁹ตุมฺหากํ ³⁰สนฺติเก ³¹วิสฺสาสํ ³²น ³³ลภนฺติ ³⁴มญฺเญติ ³⁵อาห.

อ.พระราชา (ทรงดำริแล้ว) ว่า อ.อันอันเรากระทำซึ่งความ คุ้นเคย กับ ด้วยหมู่แห่งภิกษุ ย่อมควร, (อ.เรา) จักกระทำ อย่างไร หนอ แล ดังนี้, ทรงดำริแล้ว ว่า อ.อัน(อันเรา) กระทำ ซึ่งพระธิดา แห่งพระญาติ ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ในเรือน ย่อมควร, ครั้นเมื่อความเป็นอย่างนั้น มีอยู่ อ.ภิกษุหนุ่ม ท. ด้วย อ.สามเณร ท. ด้วย ผู้คุ้นเคยกันแล้ว จักมา สู่สำนัก ของเรา เนืองนิจ (ด้วยความ- คิด) ว่า อ.พระราชา เป็นพระญาติ ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า (ย่อมเป็น) ดังนี้ ดังนี้ ทรงส่งไปแล้ว ซึ่งข่าวสาส์น สู่สำนัก ของเจ้า ศากยะ ท. (มีอันให้รู้) ว่า (อ.เจ้าศากยะ ท.) ขอจงประทาน ซึ่งพระ ธิดา องค์หนึ่ง แก่หม่อมฉัน ดังนี้ (เป็นเหตุ) ตรัสแล้ว ว่า อ.ท่าน ท. ถามแล้ว ว่า อ.พระธิดา ของเจ้าศากยะองค์ไหน ดังนี้ พึงมา ดังนี้ ทรงยังทูต ท. ให้รู้ทั่วแล้ว ฯ	64	¹ราชา ²“ภิกฺขุสงฺเฆน ³สทฺธึ ⁴มยา ⁵วิสฺสาสํ ⁶กาตุํ ⁷วฏฺฏติ, ⁸กถนฺนุโข ⁹กริสฺสามีติ, ¹⁰“สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ¹¹ญาติธีตรํ ¹²เคเห ¹³กาตุํ ¹⁴วฏฺฏติ, ¹⁵เอวํ ¹⁶สนฺเต, ¹⁷ทหรา ¹⁸จ ¹⁹สามเณรา ²⁰จ ²¹`สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ²²ญาติ ²³ราชาติ ²⁴มม ²⁵สนฺติกํ ²⁶วิสฺสฏฺา ²⁷นิพทฺธํ ²⁸อาคมิสฺสนฺตีติ ²⁹จินฺเตตฺวา ³⁰“เอกํ ³¹เม ³²ธีตรํ ³³เทนฺตูติ ³⁴สากฺยานํ ³⁵สนฺติกํ ³⁶สาสนํ ³⁷เปเสสิ, ³⁸“กตรสกฺกสฺส ³⁹ธีตาติ ⁴⁰ปุจฺฉิตฺวา ⁴¹อาคจฺเฉยฺยาถาติ ⁴²วตฺวา ⁴³ทูเต ⁴⁴อาณาเปสิ.

อ.ทูต ท. ไปแล้ว ทูลขอแล้ว ซึ่งเจ้าหญิง กะเจ้าศากยะ ท. ฯ	65	¹ทูตา ²คนฺตฺวา ³สากิเย ⁴ทาริกํ ⁵ยาจึสุ.

อ.เจ้าศากยะ ท. เหล่านั้น ทรงประชุมกันแล้ว ทรงดำริกันแล้วว่า อ.พระราชา มีในฝักฝ่ายอื่น ; ถ้าว่า อ.เรา ท. จักไม่ถวายไซร้, (อ.พระราชา) ทรงยังเรา ท. จักให้ฉิบหาย ; ก็ (อ.พระราชา) เป็นเช่นกับด้วยเรา ท. โดยตระกูล (ย่อมเป็น) หามิได้แล ; (อ.กรรม) อะไรหนอแล (อันเรา ท.) พึงกระทำ ดังนี้ ฯ	66	¹สนฺนิปติตฺวา ²“ปกฺขนฺตริโย ³ราชา; ⁴สเจ ⁵น ⁶ทสฺสาม, ⁷วินาเสสฺสติ ⁸โน; ⁹น ¹⁰โข ¹¹ปน ¹²อมฺเหหิ ¹³กุเลน ¹⁴สทิโส; ¹⁵กินฺนุ ¹⁶โข ¹⁷กาตพฺพนฺติ ¹⁸จินฺตยึสุ.

อ.เจ้าศากยะ พระนามว่ามหานาม ตรัสแล้ว ว่า อ.ธิดา ชื่อว่า สาสภขัตติยา ผู้เกิดแล้ว ในท้อง ของนางทาสี ของเรา ผู้ถึงแล้วซึ่ง ส่วนแห่งความงามแห่งรูป มีอยู่, อ.เรา ท. จักถวาย ซึ่งธิดานั้น ดังนี้ ตรัสแล้ว กะทูต ท. ว่า อ.ดีละ อ.เรา ท. จักถวาย ซึ่งเจ้าหญิง แก่พระราชา ดังนี้ ฯ	67	¹มหานาโม ²“มม ³ทาสิยา ⁴กุจฺฉิสฺมึ ⁵ชาตา ⁶วาสภขตฺติยา ⁷นาม ⁸ธีตา ⁹รูปโสภคฺคปฺปตฺตา ¹⁰อตฺถิ, ¹¹ตํ ¹²ทสฺสามาติ ¹³วตฺวา ¹⁴ทูเต ¹⁵อาห ¹⁶“สาธุ ¹⁷รญฺโญ ¹⁸ทาริกํ ¹⁹ทสฺสามาติ.

(อ.เจ้าศากยะ ท. ตรัสแล้ว) ว่า อ.พระธิดา ของเจ้าศากยะพระนามว่ามหานาม ผู้เป็นโอรส ของพระเจ้าอา ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระนามว่าวาสภขัตติยา ดังนี้ ฯ	68	¹“กสฺส ²ธีตาติ. ¹“สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ²จูฬปิ ³ตุ ⁴ปุตฺตสฺส ⁵มหานามสกฺกสฺส ⁶ธีตา ⁷วาสภขตฺติยา ⁸นามาติ.

อ. ทูต ท. เหล่านั ้น ไปแล้ว กราบทูลแล้ว แก่พระราชา ฯ	69	¹เต ²คนฺตฺวา ³รญฺโญ ⁴อาโรจยึสุ.

อ.พระราชา (ตรัสแล้ว) ว่า ผิว่า ครั้นเมื่อความเป็นอย่างนั้น (มีอยู่) อ.ดีละ, อ.ท่าน ท. จงนำมา พลัน ; ก็ ชื่อ อ.กษัตริย์ ท. เป็นผู้มี มายามาก (เป็น)พึงส่งไป แม้ซึ่งธิดาของนางทาสี, อ.ท่าน ท.พึงนำมา (ซึ่งพระธิดา) ผู้เสวยอยู่ ในภาชนะเดียวกัน กับ ด้วยพระบิดา ดังนี้ฯ	70	¹ราชา ²“ยทิ ³เอวํ ⁴สาธุ, ⁵สีฆํ ⁶อาเนถ; ⁷ขตฺติยา ⁸จ ⁹นาม ¹⁰พหุมายา ¹¹ทาสีธีตรํปิ ¹²ปหิเณยฺยุํ, ¹³ปิ ¹⁴ตรา ¹⁵สทฺธึ ¹⁶เอกภาชเน ¹⁷ภุญฺชนฺตึ ¹⁸อาเนยฺยาถาติ ¹⁹เปเสสิ.

อ.ทูต ท. เหล่านั้น ไปแล้ว กราบทูลแล้วว่า ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ อ.พระราชา ย่อมทรงปรารถนา (ซึ่งพระธิดา) ผู้เสวยอยู่ โดยความ เป็นอันเดียวกัน กับ ด้วยพระองค์ ท. ดังนี้ ฯ	71	¹เต ²คนฺตฺวา ³“เทว ⁴ตุมฺเหหิ ⁵สทฺธึ ⁶เอกโต ⁷ภุญฺชนฺตึ ⁸ราชา ⁹อิจฺฉตีติ ¹⁰อาหํสุ.

อ.เจ้าศากยะพระนามว่า มหานาม (ตรัสแล้ว)ว่าแน่ะพ่อ ท. อ.ดีละดังนี้ (ทรงยังบุคคล) ให้กระทำให้พอแล้ว ซึ่งพระธิดานั้น (ทรงยังบุคคล) ให้ร้องเรียกแล้ว ซึ่งพระธิดานั้น ในกาลเป็นที่เสวย แห่งพระองค์ ทรงแสดงแล้ว ซึ่งอาการคือการเสวย โดยความเป็นอันเดียวกัน กับ ด้วยพระธิดานั้น ทรงมอบให้แล้ว แก่ทูต ท. ฯ	72	¹มหานาโม ²“สาธุ ³ตาตาติ ⁴ตํ ⁵อลงฺการาเปตฺวา ⁶อตฺตโน ⁷ภุญฺชนกาเล ⁸ตํ ⁹ปกฺโกสาเปตฺวา ¹⁰ตาย ¹¹สทฺธึ ¹²เอกโต ¹³ภุญฺชนาการํ ¹⁴ทสฺเสตฺวา ¹⁵ทูตานํ ¹⁶นิยฺยาเทสิ.

อ.ทูต ท. เหล่านั้นพาเอาซึ่งพระธิดานั่น ไปแล้ว สู่เมืองชื่อ ว่าสาวัตถี กราบทูลแล้ว ซึ่งความเป็นไปทั่ว นั่น แก่พระราชา ฯ	73	¹เต ²ตํ ³อาทาย ⁴สาวตฺถึ ⁵คนฺตฺวา ⁶ตํ ⁷ปวตฺตึ ⁸รญฺโญ ⁹อาโรเจสุํ.

อ.พระราชา ผู้มีพระทัยยินดีแล้ว ทรงกระทำแล้ว ซึ่งพระธิดานั่น ให้เป็นผู้เจริญที่สุด แห่งร้ อยแห่งหญิง ท. ๕ ทรงอภิเษกแล้ว ในตำแหน่งแห่งพระอัครมเหสี ฯ	74	¹ราชา ²ตุฏฺมานโส ³ตํ ⁴ปญฺจนฺนํ ⁵อิตฺถีสตานํ ⁶เชฏฺกํ ⁷กตฺวา ⁸อคฺคมเหสิฏฺาเน ⁹อภิสิญฺจิ.

อ.พระนางวาสภขัตติยานั่น ประสูติแล้ว ซึ่งพระโอรส ผู้มีวรรณะพียงดังวรรณะแห่งทอง ต่อกาลไม่นานนั่นเทียว ฯ	75	¹สา ²น ³จิรสฺเสว ⁴สุวณฺณวณฺณํ ⁵ปุตฺตํ ⁶วิชายิ.

ครั้งนั้น ในวันเป็นที่ถือเอาซึ่งพระนาม ของพระโอรสนั้น อ.พระราชาทรงส่งไปแล้ว (ซึ่งข่าวสาส์น)สู่สำนัก ของพระอัยยิกา (มีอันให้รู้) ว่า อ.พระนางวาสภขัตติยาผู้เป็นพระธิดาของเจ้า ศากยะ ประสูติแล้ว ซึ่งพระโอรส (อ.เจ้าศากยะ ท.)ขอจงทรง กระทำซึ่งพระนาม ของพระโอรสนั้น อย่างไร ดังนี้ เป็นเหตุ) ฯ	76	¹อถสฺส ²นามคฺคหณทิวเส ³ราชา ⁴อยฺยิกาย ⁵สนฺติกํ ⁶เปเสสิ ⁷“สากฺยราชธีตา ⁸วาสภขตฺติยา ⁹ปุตฺตํ ¹⁰วิชาตา, ¹¹กิมสฺส ¹²นามํ ¹³กโรนฺตูติ.

ส่วนว่า อ.อำมาตย์ ผู้รับซึ่งข่าวสาส์นนั้นไปแล้ว เป็นผู้มีธาตุแห่งคนหนวก หน่อยหนึ่ง (ย่อมเป็น)ฯ	77	¹ตํ ²ปน ³สาสนํ ⁴คเหตฺวา ⁵คโต ⁶อมจฺโจ ⁷โถกํ ⁸พธิรธาตุโก.

อ.อำมาตย์นั้น ไปแล้ว กราบทูลแล้ว แก่พระอัยยิกา ของพระราชา ฯ	78	¹โส ²คนฺตฺวา ³รญฺโญ ⁴อยฺยิกาย ⁵อาโรเจสิ.

อ.พระอัยยิกานั้น ทรงสดับแล้ว ซึ่งความเป็นไปทั่ว นั้น ตรัสแล้ว่า อ.พระนางวาสภขัตติยา แม้ไม่ประสูติแล้ว ซึ่งพระโอรส ทรง ครอบงำแล้ว ซึ่งทรัพย์ ทั้งปวง, ก็ ในกาลนี้ (อ.พระนางวาสภ ขัตติยา) เป็นผู้คุ้นเคย เกินเปรียบ ของพระราชา จักเป็น ดังนี้ ฯ	79	¹สา ²ตํ ³ปวตฺตึ ⁴สุตฺวา ⁵“วาสภขตฺติยา ⁶ปุตฺตํ ⁷อวิชายิตฺวาปิ ⁸สพฺพํ ⁹ธนํ ¹⁰อภิภวิ, ¹¹อิทานิ ¹²ปน ¹³รญฺโญ ¹⁴อติวิย ¹⁵วลฺลภา ¹⁶ภวิสฺสตีติ ¹⁷อาห.

อ.อำมาตย์ผู้หนวก ฟังแล้ว ซึ่งคำ ว่า วัลลภา ดังนี้ ฟังแล้วชั่ว กำหนดแล้ว ว่า วิฑูฑภะ ดังนี้ เข้าไปเฝ้าแล้ว ซึ่งพระราชา กราบทูล แล้ว ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ อ.พระองค์ ท. ขอจงทรงกระทำ (ซึ่งคำ) ว่า วิฑูฑภะ ดังนี้ ให้เป็นพระนาม ของพระกุมารเถิด ดังนี้ ฯ	80	¹พธิรามจฺโจ ²“วลฺลภาติ ³วจนํ ⁴ทุสฺสุตํ ⁵สุตฺวา ⁶“วิฑูฑโภติ ⁷สลฺลกฺเขตฺวา ⁸ราชานํ ⁹อุปคนฺตฺวา ¹⁰“เทว ¹¹กุมารสฺส ¹²`วิฑูฑโภติ ¹³นามํ ¹⁴กโรถาติ ¹⁵อาห.

อ.พระราชา ทรงดำริแล้ว ว่า (อ.คำนี้) เป็นชื่อ อันเป็นของมีอยู่ แห่งตระกูล ของเรา ท. อันมีในก่อน จักเป็น ดังนี้ ได้ทรงกระทำแล้ว (ซึ่งคำ) ว่า วิฑูฑภะ ดังนี้ ให้เป็นพระนาม (ของพระกุมารนั้น) ฯ	81	¹ราชา ²“โปราณกํ ³โน ⁴กุลสนฺตกํ ⁵นามํ ⁶ภวิสฺสตีติ ⁷จินฺเตตฺวา ⁸“วิฑูฑโภติ ⁹นามํ ¹⁰อกาสิ.

ครั้งนั้น อ.พระราชา ได้พระราชทานแล้ว ซึ่งตำแหน่งแห่ง เสนาบดี แก่พระกุมารนั้น ในกาลแห่งพระกุมารนั้นทรงพระเยาว์ นั่นเทียว (ด้วยทรงดำริ) ว่า อ.เรา จะกระทำ ให้เป็นผู้เป็นที่รัก ของพระศาสดา ดังนี้ ฯ	82	¹อถสฺส ²ทหรกาเลเยว ³ราชา ⁴“สตฺถุ ⁵ปิ ⁶ยํ ⁷กโรมีติ ⁸เสนาปติฏฺานํ ⁹อทาสิ.

อ.พระกุมารนั้น ทรงเติบโตอยู่ ด้วย วัตถุเป็นเครื่องบริหารแห่งกุมาร ทรงเห็นแล้ว (ซึ่งรูป ท.) มีรูป แห่งช้างและรูปแห่งม้าเป็นต้น อันบุคคลนำมาอยู่ จากตระกูลแห่ง ยาย เพื่อกุมาร ท. เหล่าอื่นในกาลแห่งพระองค์มีกาลฝนเจ็ด ตรัส ถามแล้ว ซึ่งพระมารดา ว่า ข้าแต่เสด็จแม่ อ.เครื่องบรรณาการ (อันบุคคล) นำมาอยู่ จากตระกูลแห่งยาย เพื่อกุมาร ท. เหล่าอื่น, อ.ใคร ๆ ย่อมไม่ส่งไป ซึ่งวัตถุอะไร ๆ แก่หม่อมฉัน; อ.พระองค์ เป็นผู้ไม่มีมารดาและบิดา (ย่อมเป็น) หรือ ดังนี้ ฯ	83	¹โส ²กุมารปริหาเรน ³วฑฺฒนฺโต ⁴สตฺตวสฺสิกกาเล ⁵อญฺเญสํ ⁶กุมารานํ ⁷มาตามหกุลโต ⁸หตฺถิรูปกอสฺสรูปกาทีนิ ⁹อาหริยมานานิ ¹⁰ทิสฺวา ¹¹มาตรํ ¹²ปุจฺฉิ ¹³“อมฺม ¹⁴อญฺเญสํ ¹⁵มาตามหกุลโต ¹⁶ปณฺณากาโร ¹⁷อาหริยติ, ¹⁸มยฺหํ ¹⁹โกจิ ²⁰กิญฺจิ ²¹น ²²เปเสติ; ²³กึ ²⁴ตฺวํ ²⁵นิมฺมาตาปิ ²⁶ติกาติ.

ครั้งนั้น อ.พระนางวาสภขัตติยานั้น ทรงลวงแล้ว ซึ่งพระกุมาร นั้น ว่า แน่ะพ่อ อ.เจ้าศากยะ ท. เป็นยาย ของเจ้า (ย่อมเป็น), แต่ว่า (อ.เจ้าศากยะ ท. เหล่านั้น) ย่อมอยู่ ในที่ไกล, เพราะเหตุนั้น อ.เจ้าศากยะ ท. เหล่านั้น ย่อมไม่ส่งไป ซึ่งวัตถุอะไร ๆ แก่เจ้า ดังนี้ ฯ	84	¹อถ ²นํ ³สา ⁴“ตาต ⁵ตว ⁶สกฺยราชาโน ⁷มาตามหา, ⁸ทูเร ⁹ปน ¹⁰วสนฺติ, ¹¹เตน ¹²เต ¹³น ¹⁴กิญฺจิ ¹⁵เปเสนฺตีติ ¹⁶วญฺเจสิ.

(อ.พระกุมาร) ทูลแล้ว ว่า ข้าแต่เสด็จแม่ อ.หม่อมฉัน เป็น ผู้ใคร่เพื่ออันเห็น ซึ่งตระกูลแห่งยาย ย่อมเป็น ดังนี้ ในกาลแห่ง พระองค์มีกาลฝนสิบหก อีก แม้ผู้อันพระมารดาทรงห้ามอยู่ ว่า แน่ะพ่อ อ.อย่าเลย, (อ.เจ้า) ไปแล้ว ในที่นั้น จักกระทำ อย่างไร ดังนี้ ทูลวิงวอนแล้ว บ่อย ๆ ฯ	85	¹ปุน ²โสฬสวสฺสิกกาเล ³“อมฺม ⁴มาตามหกุลํ ⁵ปสฺสิตุกาโมมฺหีติ ⁶วตฺวา ⁷“อลํ ⁸ตาต, ⁹กึ ¹⁰ตตฺถ ¹¹คนฺตฺวา ¹²กริสฺสสีติ ¹³วาริยมาโนปิ ¹⁴ปุนปฺปุนํ ¹⁵ยาจิ.

ครั้งนั้น อ.พระมารดา ของพระ กุมารนั้น ทรงรับพร้อมแล้ว ว่า ถ้าอย่างนั้น อ.เจ้า จงไปเถิด ดังนี้ ฯ	86	¹อถสฺส ²มาตา ³“เตนหิ ⁴คจฺฉาติ ⁵สมฺปฏิจฺฉิ.

อ.พระกุมารนั้น กราบทูลแล้ว แก่พระบิดา เสด็จออกไปแล้ว ด้วยบริวาร หมู่ใหญ่ ฯ	87	¹โส ²ปิ ³ตุ ⁴อาโรเจตฺวา ⁵มหนฺเตน ⁶ปริวาเรน ⁷นิกฺขมิ.

อ.พระนางวาสภขัตติยา ทรงส่งไปแล้ว ซึ่งหนังสือ ก่อนกว่านั่นเทียว (มีอันให้รู้) ว่า อ.หม่อมฉัน ย่อมอยู่ ในที่นี้ สบาย, (อ.พระญาติ ท.) อย่าทรงแสดงแล้ว ซึ่งโทษ ของ พระสวามี อะไร ๆ แก่พระกุมารนั้น ดังนี้ (เป็นเหตุ) ฯ	88	¹วาสภขตฺติยา ²ปุเรตรเมว ³ปณฺณํ ⁴เปเสสิ ⁵“อหํ ⁶อิธ ⁷สุขํ ⁸วสามิ, ⁹มาสฺส ¹⁰กิญฺจิ ¹¹สามิโน ¹²อนฺตรํ ¹³ทสฺสยึสูติ.

อ.เจ้าศากยะ ท. ทรงทราบแล้ว ซึ่งการเสด็จมา แห่งพระกุมาร พระนามว่าวิฑูฑภะ (ทรงปรึกษากันแล้ว) ว่า (อันเรา ท.) ไม่อาจ เพื่ออันไหว้ ดังนี้ ทรงส่งไปแล้ว ซึ่งพระกุมาร ท. ผู้ทรงพระเยาว์ และทรงพระเยาว์ กว่าพระกุมารนั้น สู่ชนบท, ครั้นเมื่อพระกุมารนั้น เสด็จถึงพร้อมแล้ว ซึ่งเมืองชื่อว่ากบิลพัสดุ์, ทรงประชุมกันแล้ว ในท้องพระโรง ฯ	89	¹สากิยา ²วิฑูฑภสฺสาคมนํ ³ญตฺวา ⁴“วนฺทิตุํ ⁵น ⁶สกฺกาติ ⁷ตสฺส ⁸ทหรทหเร ⁹กุมาเร ¹⁰ชนปทํ ¹¹ปหิณิตฺวา, ¹²ตสฺมึ ¹³กปิ ¹⁴ลปุรํ ¹⁵สมฺปตฺเต, ¹⁶สณฺาคาเร ¹⁷สนฺนิปตึส.

อ.พระกุมาร เสด็จไปแล้ว ได้ประทับยืนแล้ว ในท้องพระโรงนั้น ฯ	90	¹กุมาโร ²ตตฺถ ³คนฺตฺวา ⁴อฏฺาสิ.

ครั้งนั้น (อ.เจ้าศากยะ ท.) ตรัสแล้ว กะพระ กุมารนั้น ว่า แน่ะพ่อ อ.เจ้าศากยะนี้ เป็นพระเจ้าตา ของเจ้า (ย่อม เป็น),อ.เจ้าศากยะนี้ เป็นพระเจ้าลุง (ของเจ้า) (ย่อมเป็น) ดังนี้ ฯ	91	¹อถ ²นํ ³“อยนฺเต ⁴ตาต ⁵มาตามโห, ⁶อยํ ⁷มาตุโลติ ⁸วทึสุ.

อ.พระกุมารนั้น เสด็จเที่ยวถวายบังคมอยู่แล้ว (ซึ่งเจ้าศากยะ ท.) ทั้งปวง ไม่ทรงเห็นแล้ว (ซึ่งเจ้าศากยะ) แม้พระองค์เดียว ผู้ทรง ไหว้อยู่ ซึ่งพระองค์ทูลถามแล้ว ว่า (อ.เจ้าสากยะ ท.) ผู้ไหว้อยู่ ซึ่งหม่อมฉัน ย่อมไม่มี หรือหนอแล ดังนี้ ฯ	92	¹โส ²สพฺเพ ³วนฺทมาโน ⁴วิจริตฺวา ⁵เอกํปิ ⁶อตฺตานํ ⁷วนฺทนฺตํ ⁸อทิสฺวา ⁹“กินฺนุ ¹⁰โข ¹¹มํ ¹²วนฺทนฺตา ¹³นตฺถีติ ¹⁴ปุจฺฉิ.

อ.เจ้าศากยะ ท. ตรัสแล้วว่า แน่ะพ่อ อ.กุมารผู้น้อยที่สุด ท. ของเจ้า ไปแล้ว สู่ชนบท ดังนี้ ทรงกระทำแล้ว ซึ่งสักการะอันใหญ่ แก่พระกุมารนั้น ฯ	93	¹สากิยา ²“ตาต ³กนิฏฺกุมารา ⁴เต ⁵ชนปทํ ⁶คตาติ ⁷วตฺวา ⁸ตสฺส ⁹มหนฺตํ ¹⁰สกฺการํ ¹¹กรึสุ.

อ.พระกุมารนั้น ประทับอยู่แล้ว สิ้นวันเล็กน้อย เสด็จออกแล้ว จากพระนคร ด้วยบริวาร หมู่ใหญ่ ฯ	94	¹โส ²กติปาหํ ³วสิตฺวา ⁴มหนฺเตน ⁵ปริวาเรน ⁶นครา ⁷นิกฺขมิ.

ครั้งนั้น อ.นางทาสี คนหนึ่ง ด่าแล้ว ด่าแล้ว ว่า อ.แผ่นกระดานนี้ เป็นแผ่นกระดาน แห่งบุตร ของนางทาสี ชื่อว่า วาสภขัตติยา นั่งแล้ว (ย่อมเป็น) ดังนี้ ย่อมล้าง ซึ่งแผ่นกระดาน แห่งพระกุมารนั้น นั่งแล้ว ในท้องพระโรง ด้วยน้ำอันเจือด้วยน้ำนม ฯ	95	¹อเถกา ²ทาสี ³สณฺาคาเร ⁴ตสฺส ⁵นิสินฺนผลกํ ⁶“อิทํ ⁷วาสภขตฺติยาย ⁸ทาสิยา ⁹ปุตฺตสฺส ¹⁰นิสินฺนผลกนฺติ ¹¹อกฺโกสิตฺวา ¹²อกฺโกสิตฺวา ¹³ขีโรทเกน ¹⁴โธวติ.

อ.บุรุษ คนหนึ่ง ลืมทั่วแล้ว ซึ่งอาวุธ ของตน กลับแล้ว ถือเอา อยู่ ซึ่งอาวุธนั้น ฟังแล้วซึ่งเสียงแห่งการด่า ซึ่งพระกุมารพระนามว่า วิฑูฑภะ ถามแล้ว ซึ่งโทษ นั่น รู้แล้ว ว่า อ.พระนางวาสภขัตติยา เกิดแล้ว ในท้อง ของนางทาสี ของเจ้าศากยะพระนามว่ามหานาม ดังนี้ บอกแล้ว แก่หมู่แห่งพล ฯ	96	¹เอโก ²ปุริโส ³อตฺตโน ⁴อาวุธํ ⁵ปมฺมุสฺสิตฺวา ⁶นิวตฺโต ⁷ตํ ⁸คณฺหนฺโต ⁹วิฑูฑภกุมารสฺส ¹⁰อกฺโกสนสทฺทํ ¹¹สุตฺวา ¹²ตํ ¹³อนฺตรํ ¹⁴ปุจฺฉิตฺวา ¹⁵“วาสภขตฺติยา ¹⁶ทาสิยา ¹⁷กุจฺฉิมฺหิ ¹⁸มหานามสกฺกสฺส ¹⁹ชาตาติ ²⁰ญตฺวา ²¹พลกายสฺส ²²กเถสิ.

อ.ความโกลาหลใหญ่ ว่า ได้ยินว่า อ.พระนางวาสภขัตติยา เป็นธิดาของนางทาสี (ย่อมเป็น) ดังนี้ ได้มีแล้ว ฯ	97	¹“วาสภขตฺติยา ²กิร ³ทาสีธีตาติ ⁴มหาโกลาหลํ ⁵อโหสิ.

อ.พระกุมารพระนามว่าวิฑูฑภะ ทรงสดับแล้ว ซึ่งคำนั้นทรง ตั้งไว้แล้วซึ่งพระทัย ว่า อ.เจ้าศากยะ ท. เหล่านั่น จงล้าง ซึ่งแผ่นกระดานแห่งเรานั่นแล้วด้วยน้ำอันเจือด้วยน้ำนม ก่อน, แต่ว่า อ.เรา ถือเอาแล้ว ซึ่งเลือดในลำคอ ของเจ้าศากยะ ท. เหล่านั่น จักล้าง ซึ่งแผ่นกระดานแห่งเรานั่งแล้ว ในกาลแห่งเราตั้งอยู่เฉพาะ แล้ว ในความเป็นแห่งพระราชา ดังนี้ ฯ	98	¹ตํ ²สุตฺวา ³วิฑูฑโภ ⁴“เอเต ⁵ตาว ⁶มม ⁷นิสินฺนผลกํ ⁸ขีโรทเกน ⁹โธวนฺตุ, ¹⁰อหํ ¹¹ปน ¹²รชฺเช ¹³ปติฏฺิตกาเล ¹⁴เอเตสํ ¹⁵คลโลหิตํ ¹⁶คเหตฺวา ¹⁷มม ¹⁸นิสินฺนผลกํ ¹⁹โธวิสฺสามีติ ²⁰จิตฺตํ ²¹เปสิ.

ครั่นเมื่อพระกุมารนั้น เสด็จถึงแล้ว ซึ่งเมืองชื่อว่าสาวัตถี, อ.อำมาตย์ ท. กราบทูลแล้ว ซึ่งความเป็นไปทั่ว ทั้งปวง แก่พระ ราชา ฯ	99	¹ตสฺมึ ²สาวตฺถึ ³คเต, ⁴อมจฺจา ⁵สพฺพํ ⁶ปวตฺตึ ⁷รญฺโญ ⁸อาโรจยึสุ.

อ.พระราชา กริ ้วแล้ว ต่อเจ้าศากยะ ท. ว่า (อ.เจ้าศากยะ ท. (ได้ให้แล้ว ซึ่งธิดาของนางทาสี แก่เรา ดังนี้ ทรงริบแล้ว ซึ่งวัตถุ เป็นเครื่องบริหารอันพระองค์พระราชทานแล้ว แก่พระนาง- วาสภขัตติยาด้วย แก่พระโอรสด้วย (ทรงยังบุคคล)ให้พระราชทานแล้ว (ซึ่งวัตถุ)สักว่าอันทาสและทาสี ท. พึงได้นั่นเทียว ฯ	100	¹ราชา ²“มยฺหํ ³ทาสีธีตรํ ⁴อทํสูติ ⁵สากิยานํ ⁶กุชฺฌิตฺวา ⁷วาสภขตฺติยาย ⁸จ ⁹ปุตฺตสฺส ¹⁰จ ¹¹ทินฺนปริหารํ ¹²อจฺฉินฺทิตฺวา ¹³ทาสทาสีหิ ¹⁴ลทฺธพฺพมตฺตเมว ¹⁵ทาเปสิ.

อ.พระศาสดา เสด็จไปแล้ว สู่พระราชนิเวศน์ ประทับนั่งแล้ว โดยอันล่วงไปแห่งวันเล็กน้อย แต่วันนั้น ฯ	101	¹ตโต ²กติปาหจฺจเยน ³สตฺถา ⁴ราชนิเวสนํ ⁵คนฺตฺวา ⁶นิสีทิ.

อ.พระราชาเสด็จมาแล้ว ถวายบังคมแล้ว กราบทูลแล้ว ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ได้ยินว่า อ.ธิดาของนางทาสีอันพระญาติ ท. ของพระองค์ ท. ประทานแล้ว แก่หม่อมฉัน, เพราะเหตุนั้น อ.หม่อมฉัน ริบแล้วซึ่งวัตถุเป็นเครื่องบริหาร (ของพระนางวาสภขัตติยา) นั้น ผู้เป็นไปกับด้วยบุตร (ยังบุคคล ให้ให้แล้ว (ซึ่งวัตถุ) สักว่าอันทาส และทาสี ท. พึงได้นั่นเทียว ดังนี้ ฯ	102	¹ราชา ²อาคนฺตฺวา ³วนฺทิตฺวา ⁴“ภนฺเต ⁵ตุมฺหากํ ⁶กิร ⁷ญาตเกหิ ⁸ทาสีธีตา ⁹มยฺหํ ¹⁰ทินฺนา, ¹¹เตนสฺสา ¹²อหํ ¹³สปุตฺตาย ¹⁴ปริหารํ ¹⁵อจฺฉินฺทิตฺวา ¹⁶ทาสทาสีหิ ¹⁷ลทฺธพฺพมตฺตเมว ¹⁸ทาเปสินฺติ ¹⁹อาห.

อ.พระศาสดา (ตรัสแล้ว) ว่า ดูก่อนมหาบพิตร (อ.กรรม) อันไม่สมควรแล้ว อันเจ้าศากยะ ท. ทรงกระทำแล้ว, (อ.พระธิดา) ผู้มีพระชาติเสมอกัน เป็นผู้ (อันเจ้าศากยะ ท.) ชื่อผู้เมื่อประทาน พึงประทาน พึงเป็น ; ก็ (อ.อาตมภาพ) จะขอทูล กะพระองค์ : ว่า อ.พระนางวาสภขัตติยา เป็นพระธิดาของพระราชผู้กษัตริย์ (เป็น) ทรงได้แล้ว ซึ่งการอภิเษก ในตำหนัก ของพระราชาผู้กษัตริย์ นั่นเทียว ประสูติแล้ว ; ชื่อ อ.โคตรของมารดาจักกระทำ ซึ่งอะไรได้, อ.โคตรของบิดานั่นเทียวเป็นประมาณ (ย่อมเป็น) ดังนี้ (ดังนี้), (ตรัสแล้ว) ว่า อ.บัณฑิตผู้มีในก่อน ท.ได้พระราชทานแล้ว ซึ่งตำแหน่งแห่งพระอัครมเหสี แก่หญิงผู้ขัดสนผู้นำไปซึ่งฟื น, อนึ่ง อ.พระกุมารผู้ประสูติแล้ว ในท้อง (ของหญิงผู้ขัดสน) นั้น ทรงถึงแล้วซึ่งความเป็นแห่งพระราชา ในเมืองชื่อว่าพาราณสี อันประกอบแล้วด้วยโยชน์สิบสอง เป็นผู้ชื่อว่ากัฏฐวาหนราชา เกิดแล้ว ดังนี้ ตรัสแล้ว ซึ่งกัฏฐหาริยชาดก ฯ	103	¹สตฺถา ²“อยุตฺตํ ³มหาราช ⁴สากิเยหิ ⁵กตํ, ⁶ททนฺเตหิ ⁷นาม ⁸สมชาติกา ⁹ทาตพฺพา ¹⁰อสฺส; ¹¹ตํ ¹²ปน ¹³มหาราช ¹⁴วทามิ: ¹⁵วาสภขตฺติยา ¹⁶ขตฺติยราชธีตา ¹⁷ขตฺติยรญฺโญ ¹⁸เคเห ¹⁹อภิเสกํ ²⁰ลภิ, ²¹วิฑูฑโภปิ ²²ขตฺติยราชานเมว ²³ปฏิจฺจ ²⁴ชาโต; ²⁵มาตุโคตฺตํ ²⁶นาม ²⁷กึ ²⁸กริสฺสติ, ²⁹ปิ ³⁰ตุโคตฺตเมว ³¹ปมาณนฺติ, ³²โปราณกปณฺฑิตา ³³ทลิทฺทิตฺถิยา ³⁴กฏฺหาริกาย ³⁵อคฺคมเหสิฏฺานํ ³⁶อทํสุ, ³⁷ตสฺสา ³⁸จ ³⁹กุจฺฉิมฺหิ ⁴⁰ชาตกุมาโร ⁴¹ทฺวาทสโยชนิกาย ⁴²พาราณสิยํ ⁴³รชฺชํ ⁴⁴ปตฺวา ⁴⁵กฏฺวาหนราชา ⁴⁶นาม ⁴⁷ชาโตติ ⁴⁸กฏฺหาริยชาตกํ ⁴⁹กเถสิ.

อ.พระราชา ทรงสดับแล้วซึ่งวาจาเป็นเครื่องกล่าวซึ่งธรรม ทรงยินดีแล้ว ว่า ได้ยินว่า อ.โคตรของบิดานั่นเทียว เป็นประมาณ (ย่อมเป็น) ดังนี้ (ทรงยังบุคคล) ให้พระราชทานแล้ว ซึ่งวัตถุเป็น เครื่องบริหารตามปกติ แก่พระมารดาและพระโอรส ท. นั่นเทียว ฯ	104	¹ราชา ²ธมฺมกถํ ³สุตฺวา ⁴“ปิ ⁵ตุโคตฺตเมว ⁶กิร ⁷ปมาณนฺติ ⁸ตุสิตฺวา ⁹มาตาปุตฺตานํ ¹⁰ปกติปริหารเมว ¹¹ทาเปสิ.

อ.ภรรยา ชื่อว่ามัลลิกา ผู้เป็นพระธิดาของเจ้ามัลละ ในเมือง ชื่อว่ากุสินารา แม้ของเสนาบดีชื่อว่าพันธุละ ไม่คลอดแล้ว สิ้นกาลนาน ฯ	105	¹พนฺธุลเสนาปติสฺสปิ ²โข ³กุสินารายํ ⁴มลฺลราชธีตา ⁵มลฺลิกา ⁶นาม ⁷ภริยา ⁸ทีฆรตฺตํ ⁹น ¹⁰วิชายิ.

ครั้งนั้น อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละ ส่งไปแล้วซึ่งภรรยานั้น (ด้วยคำ) ว่า อ.เธอ จงไป สู่เรือนแห่งตระกูล ของตนนั่นเทียว ดังนี้ ฯ	106	¹อถ ²นํ ³พนฺธุโล ⁴“อตฺตโน ⁵กุลฆรเมว ⁶คจฺฉาติ ⁷อุยฺโยเชสิ.

อ.นางมัลลิกานั้น (คิดแล้ว) ว่า อ.เรา เฝ้าแล้ว ซึ่งพระศาสดา เทียว จักไป ดังนี้ เข้าไปแล้ว สู่พระเชตวันยืนถวายบังคมแล้ว ซึ่งพระตถาคตเจ้า ผู้ (อันพระตถาคตเจ้า) ตรัสแล้ว ว่า อ.เธอ จะไป ในที่ไหน ดังนี้ กราบทูลแล้ว ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ อ.สามี ย่อม ส่งไป ซึ่งหม่อมฉัน สู่เรือนแห่งตระกูลดังนี้ ฯ	107	¹สา ²“สตฺถารํ ³ทิสฺวาว ⁴คมิสฺสามีติ ⁵เชตวนํ ⁶ปวิสิตฺวา ⁷ตถาคตํ ⁸วนฺทิตฺวา ⁹ิตา ¹⁰“กหํ ¹¹คจฺฉสีติ ¹²วุตฺตา ¹³“สามิโก ¹⁴มํ ¹⁵ภนฺเต ¹⁶กุลฆรํ ¹⁷เปเสตีติ ¹⁸อาห.

(อ.พระศาสดา ตรัสถามแล้ว) ว่า (อ.สามี ย่อมส่งไป ซึ่งเธอ สู่ เรือนแห่งตระกูล) เพระเหตุอะไร ดังนี้ ฯ	108	¹“กึการณาติ.

(อ.นางมัลลิกา กราบทูลแล้ว) ว่า ได้ยินว่า (อ.หม่อมฉัน) เป็น หญิงหมัน เป็นหญิงไม่มีบุตร ย่อมเป็นดังนี้ ฯ	109	¹“วญฺฌา ²กิรสฺมิ ³อปุตฺติกาติ.

(อ.พระศาสดา ตรัสแล้ว) ว่าผิว่า ครั้นเมื่อความเป็นอย่างนั้น (มีอยู่), อ.กิจคือการไป ย่อมไม่มี, อ.เธอ จงกลับเถิด ดังนี้ ฯ	110	¹“ยทิ ²เอวํ, ³คมนกิจฺจํ ⁴นตฺถิ, ⁵นิวตฺตสฺสูติ.

อ.นางมัลลิกานั้น เป็นผู้มีใจยินดีแล้ว เป็น ถวายบังคมแล้ว ซึ่ง พระศาสดา ไปแล้ว สู่นิเวศน์, (ครั้นเมื่อคำ) ว่า อ.เธอเป็นผู้กลับแล้ว ย่อมเป็น เพราะเหตุอะไร ดังนี้ (อันเสนาบดีชื่อว่าพันธุละ)กล่าวแล้ว, กล่าวแล้ว ว่า อ.ดิฉันเป็นผู้อันพระทศพลให้กลับแล้ว ย่อมเป็น ดังนี้ ฯ	111	¹สา ²ตุฏฺมานสา ³หุตฺวา ⁴สตฺถารํ ⁵วนฺทิตฺวา ⁶นิเวสนํ ⁷คนฺตฺวา, ⁸“กสฺมา ⁹นิวตฺตาสีติ ¹⁰วุตฺเต, ¹¹“ทสพเลน ¹²นิวตฺติตมฺหีติ ¹³อาห.

อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละ รับพร้อมแล้ว (ด้วยความคิด) ว่า อ. เหตุ เป็นเหตุ (อันพระทศพล)ผู้ทรงเห็นซึ่งกาลนานโดยปกติ ทรง เห็นแล้ว จักเป็น ดังนี้ ฯ	112	¹พนฺธุโล ²“ทิฏฺํ ³ภวิสฺสติ ⁴ทีฆทสฺสินา ⁵การณนฺติ ⁶สมฺปฏิจฺฉิ.

อ.นางมัลลิกานั้น ได้เฉพาะแล้ว ซึ่งครรภ์ ต่อกาลไม่นานนั่น เทียว ผู้มีความแพ้ท้องเกิดขึ้นแล้ว บอกแล้ว ว่า อ.ความแพ้ท้อง เกิดขึ้นแล้ว แก่ดิฉัน ดังนี้ อ.พันธุละถามแล้วว่า อ.ความแพ้ท้อง อะไร ดังนี้ ฯ	113	¹สา ²น ³จิรสฺเสว ⁴คพฺภํ ⁵ปฏิลภิตฺวา ⁶อุปฺปนฺนโทหฬา ⁷“โทหโฬ ⁸เม ⁹อุปฺปนฺโนติ ¹⁰อาโรเจสิ. ¹“กึ ²โทหโฬติ.

(อ.นางมัลลิกา กล่าวแล้ว) ว่า ข้าแต่นาย (อ.ดิฉัน) เป็นผู้ใคร่ เพื่ออันข้ามลงแล้ว ในสระโบกขรณีอันเป็นมงคลอันเป็นที่อภิเษก แห่งตระกูลแห่งพระราชาผู้เป็นคณะ ท. ในเมืองชื่อว่าเวสาลี อาบ แล้ว ดื่ม ซึ่งน้ำอันบุคคลดื่ม ย่อมเป็น ดังนี้ ฯ	114	¹“เวสาลีนคเร ²คณราชกุลานํ ³อภิเสกมงฺคล- ⁴โปกฺขรณิยํ ⁵โอตริตฺวา ⁶นหาตฺวา ⁷ปานียํ ⁸ปาตุกามมฺหิ ⁹สามีติ.

อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละ กล่าวแล้ว ว่า อ.ดีละ ดังนี้ ถือเอาแล้ว ซึ่งธนูอันบุคคลพึงโก่งด้วยเรี่ยวแรงของบุรุษพันหนึ่ง ยกขึ้นแล้ว (ซึ่งภรรยา) นั้น สู่รถ ออกไปแล้ว จากเมืองชื่อว่าสาวัตถี ขับไปอยู่ ซึ่งรถ ได้เข้าไปแล้ว สู่เมืองชื่อว่าเวสาลี โดยประตู อันเจ้าลิจฉวีท. ให้แล้ว แก่เจ้าลิจฉวีพระนามว่ามหาลิ ฯ	115	¹พนฺธุโล ²“สาธูติ ³วตฺวา ⁴สหสฺสตฺถามธนุํ ⁵คเหตฺวา ⁶ตํ ⁷รถํ ⁸อาโรเปตฺวา ⁹สาวตฺถิโต ¹⁰นิกฺขมิตฺวา ¹¹รถํ ¹²ปาเชนฺโต ¹³มหาลิลิจฺฉวิโน ¹⁴ทินฺนทฺวาเรน ¹⁵เวสาลึ ¹⁶ปาวิสิ.

ก็ อ.นิเวศน์ ของเจ้าลิจฉวีพระนามว่ามหาลิ ย่อมมี ในที่ ใกล้แห่ง ประตูนั่นเทียว ฯ	116	¹มหาลิลิจฺฉวิโน ²จ ³ทฺวารสมีเปเอว ⁴นิเวสนํ ⁵โหติ.

(อ.เจ้าลิจฉวีพระนามว่ามหาลิ) นั้น ทรงสดับแล้ว ซึ่ง เสียงแห่งรถกระทบแล้วที่ธรณีเทียว ทรงทราบแล้ว ว่า อ.เสียงแห่งรถ ของเสนาบดีชื่อว่าพันธุละ ดังนี้ ตรัสแล้ว ว่า ในวันนี้ อ.ภัย จักเกิดขึ้น แก่เจ้าลิจฉวี ท. ดังนี้ ฯ	117	¹โส ²รถสฺส ³อุมฺมาเร ⁴ปฏิฆาตสทฺทํ ⁵สุตฺวาว ⁶“พนฺธุลสฺส ⁷รถสทฺโทติ ⁸ญตฺวา ⁹“อชฺช ¹⁰ลิจฺฉวีนํ ¹¹ภยํ ¹²อุปฺปชฺชิสฺสตีติ ¹³อาห.

อ.การอารักขา ในภายในด้วย ในภายนอกด้วย แห่งสระโบกขรณี เป็นสภาพมีกำลัง (ย่อมเป็น), อ.ข่ายอันเป็นวิการ แห่งโลหะ (อันบุคคล) ขึงแล้ว ในเบื ้องบน, อ.โอกาส ย่อมไม่มี แม้แก่ นก ท. ฯ	118	¹โปกฺขรณิยา ²อนฺโต ³จ ⁴พหิ ⁵จ ⁶อารกฺโข ⁷พลวา, ⁸อุปริ ⁹โลหชาลํ ¹⁰ปตฺถฏํ, ¹¹สกุณานํปิ ¹²โอกาโส ¹³นตฺถิ.

ส่วนว่า อ.เสนาบดีชื่อพันธุละ ข้ามลงแล้ว จากรถ โบยอยู่ ซึ่ง มนุษย์ ท. ผู้อารักขา ด้วยหวาย (ยังมนุษย์ ท. เหล่านั้น) ให้หนีไปแล้ว ตัดแล้ว ซึ่งข่ายอันเป็นวิการแห่งโลหะ ยังภรรยา ให้อาบแล้ว ในภายใน แห่งสระโบกขรณี อาบแล้ว แม้เอง ยกขึ้นแล้ว (ซึ่งภรรยา) นั้น สู่รถ อีก ออกไปแล้ว จากพระนคร ได้ออกไปแล้ว ตามหนทางแห่งตนมาแล้วนั่น เทียว ฯ	119	¹พนฺธุลเสนาปติ ²ปน ³รถา ⁴โอตริตฺวา ⁵อารกฺขเก ⁶มนุสฺเส ⁷เวตฺเตน ⁸ปหรนฺโต ⁹ปลาเปตฺวา ¹⁰โลหชาลํ ¹¹ฉินฺทิตฺวา ¹²อนฺโตโปกฺขรณิยา ¹³ภริยํ ¹⁴นหาเปตฺวา ¹⁵สยํปิ ¹⁶นหาตฺวา ¹⁷ปุน ¹⁸ตํ ¹⁹รถํ ²⁰อาโรเปตฺวา ²¹นครา ²²นิกฺขมิตฺวา ²³อาคตมคฺเคเนว ²⁴ปายาสิ.

(อ.มนุษย์ ท.) ผู้อารักขา กราบทูลแล้ว แก่เจ้าลิจฉวี ท. ฯ	120	¹อารกฺขกา ²ลิจฺฉวีนํ ³อาโรเจสุํ.

อ.เจ้าลิจฉวี ท. กริ ้วแล้ว เสด็จขึ้นแล้ว สู่ร้อยแห่งรถ ท. ห้า เสด็จ ออกไปแล้ว (ด้วยทรงดำริ) ว่า อ.เรา ท. จักจับ ซึ่งเจ้ามัลละชื่อว่าพันธุ ละ ดังนี้ ฯ	121	¹ลิจฺฉวิราชาโน ²กุชฺฌิตฺวา ³ปญฺจ ⁴รถสตานิ ⁵อารุยฺห ⁶“พนฺธุลมลฺลํ ⁷คณฺหิสฺสามาติ ⁸นิกฺขมึสุ.

(อ.เจ้าลิจฉวี ท. เหล่านั้น) ทรงแจ้งแล้ว ซึ่งความเป็นไป ทั่วนั้น แก่เจ้าลิจฉวีพระนามว่ามหาลิ ฯ	122	¹ตํ ²ปวตฺตึ ³มหาลิสฺส ⁴อาโรเจสุํ.

อ.เจ้าลิจฉวีพระนามว่ามหาลิ ตรัสแล้ว ว่า อ.ท่าน ท. อย่าไปแล้ว, เพราะว่า อ.เจ้าพันธุละนั้น จัก ฆ่า ซึ่งท่าน ท. ทั้งปวง ดังนี้ ฯ	123	¹มหาลิ ²“มา ³คมิตฺถ, ⁴โส ⁵หิ ⁶โว ⁷สพฺเพ ⁸ฆาเตสฺสตีติ ⁹อาห.

อ.เจ้าลิจฉวี ท. แม้เหล่านั้น ตรัสแล้ว ว่า อ.เรา ท. จักไป นั่นเทียว ดังนี้ ฯ	124	¹เตปิ ²“มยํ ³คมิสฺสามเอวาติ ⁴วทึสุ.

(อ.เจ้าลิจฉวีพระนามว่ามหาลิ) ตรัส แล้ว ว่า ถ้าอย่างนั้น อ.ท่าน ท. เห็นแล้ว ซึ่งที่แห่งล้อแห่งรถเข้าไปแล้ว สู่แผ่นดิน เพียงใด แต่ดุม พึงกลับ; อ.ท่าน ท. เมื่อไม่กลับ จากที่นั้น จักฟัง (ซึ่งเสียง) อันราวกะว่าเสียงแห่งสายฟ้าข้างหน้า, อ.ท่าน ท. พึง กลับ จากที่นั้น; อ.ท่าน ท. เมื่อไม่กลับ จากที่นั้น จักเห็น ซึ่งช่อง ที่ แอกแห่งรถ ท. ของท่าน ท., อ.ท่าน ท. พึงกลับ จากที่นั้น นั่นเทียว, อ.ท่าน ท. อย่าไปแล้ว ข้างหน้า ดังนี้ ฯ	125	¹“เตนหิ ²รถจกฺกสฺส ³ยาว ⁴นาภิโต ⁵ปวึ ⁶ปวิฏฺฏฺานํ ⁷ทิสฺวา ⁸นิวตฺเตยฺยาถ; ⁹ตโต ¹⁰อนิวตฺตนฺตา ¹¹ปุรโต ¹²อสนิสทฺทํ ¹³วิย ¹⁴สุณิสฺสถ, ¹⁵ตมฺหา ¹⁶านา ¹⁷นิวตฺเตยฺยาถ; ¹⁸ตโต ¹⁹อนิวตฺตนฺตา ²⁰ตุมฺหากํ ²¹รถธุเรสุ ²²ฉิทฺทํ ²³ปสฺสิสฺสถ, ²⁴ตมฺหา ²⁵านา ²⁶นิวตฺเตยฺยาเถว, ²⁷ปุรโต ²⁸มา ²⁹คมิตฺถาติ ³⁰อาห.

อ.เจ้าลิจฉวี ท. เหล่านั้น ไม่เสด็จกลับแล้ว ตามคำ ของเจ้าลิจฉวี พระนามว่ามหาลินั้น เสด็จติดตามแล้ว ซึ่งเสนาบดีชื่อว่าพันธุละนั้น นั่นเทียว ฯ	126	¹เต ²ตสฺส ³วจเนนานิวตฺติตฺวา ⁴ตํ ⁵อนุพนฺธึสุเยว.

อ.นางมัลลิกา เห็นแล้ว กล่าวแล้ว ว่า ข้าแต่นาย อ.รถ ท. ย่อมปรากฏ ดังนี้ ฯ	127	¹มลฺลิกา ²ทิสฺวา ³“รถา ⁴สามิ ⁵ปญฺญายนฺตีติ ⁶อาห.

(อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละ) (กล่าวแล้ว) ว่า ถ้าอย่าง นั้น อ.เธอ พึงบอก ในกาลเป็นที่ปรากฏ แห่งรถ คันเดียวกันนั่นเทียว ดังนี้ ฯ	128	¹“เตนหิ ²เอกสฺเสว ³รถสฺส ⁴ปญฺญายนกาเล ⁵อาโรเจยฺยาสีติ.

อ.นางมัลลิกานั้น ในกาลใด (อ.รถ ท.) ทั้งปวง ปรากฏแล้ว เป็น ราวกะว่า คันเดียวกัน เป็น, กล่าวแล้ว ว่า ข้าแต่นาย อ.งอนแห่งรถ อันเดียวกันนั่นเทียว ย่อมปรากฏ ดังนี้ ในกาลนั้น ฯ	129	¹สา, ²ยทา ³สพฺเพ ⁴เอโก ⁵วิย ⁶หุตฺวา ⁷ปญฺญายึสุ, ⁸ตทา ⁹“เอกเมว ¹⁰สามิ ¹¹รถสีสํ ¹²ปญฺญายตีติ ¹³อาห.

อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละ (กล่าวแล้ว) ว่า ถ้าอย่างนั้น อ.เธอ จงจับ ซึ่งเชือก ท. เหล่านี้ ดังนี้ ให้แล้ว ซึ่งเชือก ท. แก่นางมัลลิกา นั้น ยืนแล้ว บนรถเทียว โก่งแล้ว ซึ่งธนู ฯ	130	¹พนฺธุโล ²“เตนหิ ³อิมา ⁴รสฺมิโย ⁵คณฺหาติ ⁶ตสฺสา ⁷รสฺมิโย ⁸ทตฺวา ⁹รเถ ¹⁰ิโตว ¹¹ธนุํ ¹²อาโรเปสิ.

อ.เจ้าลิจฉวี ท. ทรงเห็นแล้ว ซึ่งที่นั้น ไม่เสด็จกลับแล้ว ฯ	131	¹ลิจฺฉวิโน ²ตํ ³านํ ⁴ทิสฺวา ⁵น ⁶นิวตฺตึสุ.

อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละนอกนี้ ไปแล้ว หน่อยหนึ่ง ดีดแล้ว ซึ่งสาย ฯ	132	¹อิตโร ²โถกํ ³คนฺตฺวา ⁴ชิยํ ⁵โปเถสิ.

(อ.เสียงนั้น) เป็นราวกะว่าเสียงแห่งสายฟ้า ได้เป็นแล้ว ฯ	133	¹อสนิสทฺโท ²วิย ³อโหสิ.

อ.เจ้าลิจฉวี ท. เหล่านั้น ไม่เสด็จกลับแล้ว จากที่แม้นั้น ย่อมเสด็จติดตามไปอยู่นั่นเทียว ฯ	134	¹เต ²ตโตปิ ³น ⁴นิวตฺตึสุ, ⁵อนุพนฺธนฺตา ⁶คจฺฉนฺเตว.

อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละ ยืนแล้ว บนรถเทียว ซัดไปแล้ว ซึ่งลูกศร ดอกหนึ่ง ฯ	136	¹พนฺธุโล ²รเถ ³ิตโกว ⁴เอกํ ⁵สรํ ⁶ขิปิ.

อ.ลูกสร นั้น กระทำแล้ว ซึ่งช่องที่งอนแห่งรถ แห่งร้อย แห่งรถ ท. ห้า ทะลุแล้ว ซึ่งร้อยแห่งพระราชา ท. ห้า ในที่เป็นที่ผูก ซึ่งเกราะ ได้เข้าไปแล้ว ในแผ่นดิน ฯ	137	¹โส ²ปญฺจนฺนํ ³รถสตานํ ⁴รถสีเส ⁵ฉิทฺทํ ⁶กตฺวา ⁷ปญฺจ ⁸ราชสตานิ ⁹ปริกรพนฺธนฏฺาเน ¹⁰วินิวิชฺฌิตฺวา ¹¹ปวิยํ ¹²ปาวิสิ.

อ.เจ้าลิจฉวี ท. เหล่านั้น ไม่ทรงทราบแล้ว ซึ่งความที่แห่ง พระองค์เป็นผู้อันลูกศรแทงแล้ว ตรัสอยู่ ว่า เว้ย อ.เจ้า จงหยุด เว้ย อ.เจ้า จงหยุด ดังนี้ เสด็จติดตามไปแล้วนั่นเทียว ฯ	138	¹เต ²อตฺตโน ³วิทฺธภาวํ ⁴อชานิตฺวา ⁵“ติฏฺ ⁶เร, ⁷ติฏฺ ⁸เรติ ⁹วทนฺตา ¹⁰อนุพนฺธึสุเยว.

อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละ หยุดแล้ว ซึ่งรถ กล่าวแล้ว ว่า อ.ท่าน ท. เป็นคนตายแล้ว (ย่อมเป็น) อ.การรบ แห่งเรา กับด้วยชน ท. ผู้ตายแล้ว ย่อมไม่มี ดังนี้ ฯ	139	¹พนฺธุโล ²รถํ ³เปตฺวา ⁴“ตุมฺเห ⁵มตกา, ⁶มตเกหิ ⁷สทฺธึ ⁸มยฺหํ ⁹ยุทฺธํ ¹⁰นาม ¹¹นตฺถีติ ¹²อาห.

( อ.เจ้าลิจฉวี ท. ตรัสแล้ว) ว่า ชื่อ อ.ชน ท. ผู้ตายแล้ว เป็นเช่นกับด้วยเรา ย่อมเป็น หามิได้ ดังนี้ ฯ	140	¹“มตกา ²นาม ³อมฺหาสทิสา ⁴น ⁵โหนฺตีติ.

(อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละ กล่าวแล้ว) ว่า ถ้าอย่างนั้น อ.ท่าน ท.จงแก้ ซึ่งเกราะ (ของเจ้าลิจฉวี) ผู้มีในภายหลังแห่งเจ้าลิจฉวีทั้งปวง ดังนี้ ฯ	141	¹“เตนหิ ²สพฺพปจฺฉิมสฺส ³ปริกรํ ⁴โมเจถาติ.

อ.เจ้าลิจฉวี ท. เหล่านั้น ทรงแก้แล้ว ฯ	142	¹เต ²โมจยึสุ.

อ.เจ้าลิจฉวีนั้น (ครั้นเมื่อเกราะ) เป็นของสักว่าพ้นแล้วนั่นเทียว (มีอยู่) ทรงล้ม สิ้นพระชนม์แล้ว ฯ	143	¹โส ²มุตฺตมตฺเตเยว ³มริตฺวา ⁴ปติ.

ครั้งนั้น (อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละ) กล่าวแล้ว กะเจ้าลิจฉวี ท. เหล่านั้น ว่า อ.ท่าน ท. แม้ทั้งปวง เป็นผู้มีอย่างนี้เป็นรูป (ย่อมเป็น), อ.ท่าน ท. ไปแล้ว สู่เรือน ท.ของตน ๆ จัดแจงแล้ว (ซึ่งกิจ) อันตนพึงจัดแจงพร่ำสอนแล้ว ซึ่งลูกและเมีย จงแก้ ซึ่งเกราะเถิด ดังนี้ ฯ	144	¹อถ ²เน ³“สพฺเพปิ ⁴ตุมฺเห ⁵เอวรูปา, ⁶อตฺตโน ⁷อตฺตโน ⁸ฆรานิ ⁹คนฺตฺวา ¹⁰สํวิธาตพฺพํ ¹¹สํวิทหิตฺวา ¹²ปุตฺตทารํ ¹³อนุสาสิตฺวา ¹⁴สนฺนาหํ ¹⁵โมเจถาติ ¹⁶อาห.

อ.เจ้าลิจฉวี ท.เหล่านั้น ทรงกระทำแล้วอย่างนั้น แม้ทั้งปวง ทรงถึงแล้ว ซึ่งความสิ้นไปแห่งพระชนม์ฯ	145	¹เต ²ตถา ³กตฺวา ⁴สพฺเพปิ ⁵ชีวิตกฺขยํ ⁶ปตฺตา.

แม้ อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละ นำมาแล้ว ซึ่งนางมัลลิกา สู่เมือง ชื่อว่าสาวัตถี ฯ	146	¹พนฺธุโลปิ ²มลฺลิกํ ³สาวตฺถึ ⁴อาเนสิ.

อ.นางมัลลิกานั้น คลอดแล้ว ซึ่งบุตร ท. ผู้เป็นคู่ ๆ 16 ครั้ง ฯ	147	¹สา ²โสฬสกฺขตฺตุํ ³ยมเก ⁴ยมเก ⁵ปุตฺเต ⁶วิชายิ.

อ.บุตร ท. แม้ทั้งปวง เป็นผู้กล้า เป็นผู้พรั ้งพร้อมแล้วด้วย เรี่ยวแรง ได้เป็นแล้ว ฯ	148	¹สพฺเพปิ ²สูรา ³ถามสมฺปนฺนา ⁴อเหสุํ.

(อ.บุตร ท. เหล่านั้น) ถึงแล้ว ซึ่งความสำเร็จ แห่งศิลปะ ทั้งปวง ท. ฯ	149	¹สพฺพสิปฺปานํ ²นิปฺผตฺตึ ³ปาปุณึสุ.

อ.พันแห่งบุรุษ เป็นบริวาร (ของบุตร) คนหนึ่ง ๆ ได้เป็นแล้ว ฯ	150	¹เอเกกสฺส ²ปุริสสหสฺสํ ³ปริวาโร ⁴อโหสิ.

อ.เนินแห่งพระราชา เต็มรอบแล้ว (ด้วยบุตร ท.) เหล่านั้น ผู้ไปอยู่ สู่พระราชนิเวศน์ กับ ด้วยบิดานั่นเทียว ฯ	151	¹ปิ ²ตรา ³สทฺธึ ⁴ราชนิเวสนํ ⁵คจฺฉนฺเตหิ ⁶เตเหว ⁷ราชงฺคณํ ⁸ปริปูริ.

ครั้งนั้น ในวันหนึ่ง อ.มนุษย์ ท. ผู้แพ้แล้วเพราะคดีโกง ในการ วินิจฉัย เห็นแล้ว ซึ่งเสนาบดีชื่อว่าพันธุละ ผู้มาอยู่ ร้องแล้ว ร้องใหญ่ บอกแล้ว ซึ่งการกระทำซึ่งคดีโกง แห่งอำมาตย์ผู้วินิจฉัย ท. แก่เสนาบดีชื่อว่าพันธุละนั้น ฯ	152	¹อเถกทิวสํ ²วินิจฺฉเย ³กุฏฏฺฏปราชิตา ⁴มนุสฺสา ⁵พนฺธุลํ ⁶อาคจฺฉนฺตํ ⁷ทิสฺวา ⁸มหาวิรวํ ⁹วิรวนฺตา ¹⁰วินิจฺฉยมจฺจานํ ¹¹กุฏฏฺฏกรณํ ¹²ตสฺส ¹³อาโรเจสุํ.

อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละนั้น ไปแล้ว สู่โรงเป็นที่วินิจฉัย พิจารณา แล้ว ซึ่งคดีนั้น ได้กระทำแล้ว ซึ่งเจ้าของนั่นเทียว ให้เป็นเจ้าของ ฯ	153	¹โส ²วินิจฺฉยํ ³คนฺตฺวา ⁴ตํ ⁵อฏฺฏํ ⁶ตีเรตฺวา ⁷สามิกเมว ⁸สามิกํ ⁹อกาสิ.

อ. มหาชน ยังสาธุการ ให้เป็นไปทั่วแล้ว ด้วยเสียงใหญ่ ฯ	154	¹มหาชโน ²มหาสทฺเทน ³สาธุการํ ⁴ปวตฺเตสิ.

อ.พระราชา ทรงสดับแล้ว ซึ่งเสียงนั้น ตรัสถามแล้ว ว่า (อ.เสียง) นี้ อะไร ดังนี้ ทรงสดับแล้ว ซึ่งเนี้อความนั้น ทรงยินดีแล้ว (ทรงยังบุคคล) ให้ถอดแล้ว ซึ่งอำมาตย์ ท. เหล่านั้น แม้ทั้งปวง ทรงมอบให้แล้ว ซึ่งการวินิจฉัย แก่เสนาบดีชื่อว่าพันธุละนั่นเทียว ฯ	155	¹ตํ ²สุตฺวา ³ราชา ⁴“กึ ⁵อิทนฺติ ⁶ปุจฺฉิตฺวา ⁷ตมตฺถํ ⁸สุตฺวา ⁹ตุสิตฺวา ¹⁰สพฺเพปิ ¹¹เต ¹²อมจฺเจ ¹³หราเปตฺวา ¹⁴พนฺธุลสฺเสว ¹⁵วินิจฺฉยํ ¹⁶นิยฺยาเทสิ.

อ.เสนาบดี ชื่อว่าพันธุละนั้น ตัดสินแล้ว โดยชอบ จำเดิม แต่ กาลนั้น ฯ	156	¹โส ²ตโต ³ปฏฺาย ⁴สมฺมา ⁵วินิจฺฉยิ.

ในลำดับนั้น อ.อำมาตย์ ท. ผู้กระทำซึ่งการตัดสินอันมีในก่อน ไม่ได้อยู่ ซึ่งสินบน เป็นผู้มีลาภน้อย เป็น ยุยงแล้ว ในราชตระกูล ว่า อ.เสนาบดีชื่อว่าพันธุละ ย่อมปรารถนา ซึ่งความเป็นแห่งพระราชา ดังนี้ ฯ	157	¹ตโต ²โปราณกวินิจฺฉยิกา ³อมจฺจา ⁴ลญฺจํ ⁵อลภนฺตา ⁶อปฺปลาภา ⁷หุตฺวา ⁸“พนฺธุโล ⁹รชฺชํ ¹⁰ปตฺเถตีติ ¹¹ราชกุเล ¹²ปริภินฺทึสุ.

อ.พระราชา ทรงเชื่อแล้ว ซึ่งวาจาเป็นเครื่องกล่าว ของอำมาตย์ท. เหล่านั้น ไม่ได้ทรงอาจแล้ว เพื่ออันข่ม ซึ่งพระทัย, ทรงดำริแล้ว อีก ว่า ครั้นเมื่อพันธุละนี้ (อันเรา) ฆ่าอยู่ ในที่นี้นั่นเทียว, อ.ความติเตียน จักเกิดขึ้น แก่เรา ดังนี้ ทรงยังบุรุษอันพระองค์ทรงประกอบแล้ว ท. ให้รังควานแล้ว ซึ่งประเทศอันเป็นที่สุดเฉพาะ (ทรงยังบุคคล) ให้ร้อง เรียกแล้ว ซึ่งเสนาบดีชื่อว่าพันธุละ ทรงส่งไปแล้ว (ด้วยพระดำรัส) ว่า ได้ยินว่า อ.ประเทศอันเป็นที่สุดเฉพาะ (อันโจร ท.) ให้กำเริบแล้ว, อ.ท่าน ไปแล้ว กับ ด้วยบุตร ท. จงจับ ซึ่งโจร ท. ดังนี้ ทรงส่งไปแล้ว ซึ่งทหารผู้ใหญ่ ท. ผู้สามารถ แม้เหล่าอื่น กับ ด้วยเสนาบดีชื่อว่า พันธุละนั้น (ด้วยพระดำรัส) ว่า อ.ท่าน ท. ตัดแล้ว ซึ่งศีรษะ ของเสนาบดี ชื่อว่าพันธุละนั้น กับ ด้วยบุตร ท. ๓๒ ในที่นั่นนั่นเทียว จงนำมา ดังนี้ ฯ	158	¹ราชา ²เตสํ ³กถํ ⁴คเหตฺวา ⁵จิตฺตํ ⁶นิคฺคเหตุํ ⁷นาสกฺขิ, ⁸“อิมสฺมึ ⁹อิเธว ¹⁰ฆาติยมาเน, ¹¹ครหา ¹²เม ¹³อุปฺปชฺชิสฺสตีติ ¹⁴ปุน ¹⁵จินฺเตตฺวา ¹⁶ปยุตฺตปุริเสหิ ¹⁷ปจฺจนฺตํ ¹⁸ปหราเปตฺวา ¹⁹พนฺธุลํ ²⁰ปกฺโกสาเปตฺวา ²¹“ปจฺจนฺโต ²²กิร ²³กุปิ ²⁴โต, ²⁵ตฺวํ ²⁶ปุตฺเตหิ ²⁷สทฺธึ ²⁸คนฺตฺวา ²⁹โจเร ³⁰คณฺหาติ ³¹ปหิณิตฺวา ³²“เอตฺเถวสฺส ³³ทฺวตฺตึสาย ³⁴ปุตฺเตหิ ³⁵สห ³⁶สีสํ ³⁷ฉินฺทิตฺวา ³⁸อาหรถาติ ³⁹เตน ⁴⁰สทฺธึ ⁴¹อญฺเญปิ ⁴²สมตฺเถ ⁴³มหาโยเธ ⁴⁴เปเสสิ.

ครั้นเมื่อเสนาบดีชื่อว่าพันธุละนั้น ไปอยู่ สู่ประเทศอันเป็นที่สุด เฉพาะนั่นเทียว, อ.โจรผู้อันพระราชาทรงประกอบแล้ว ท. (กล่าวกัน แล้ว) ว่า ได้ยินว่า อ.เสนาบดี มาอยู่ ดังนี้ หนีไปแล้ว ฯ	159	¹ตสฺมึ ²ปจฺจนฺตํ ³คจฺฉนฺเตเยว, ⁴“เสนาปติ ⁵กิราคจฺฉตีติ ⁶ปยุตฺตโจรา ⁷ปลายึสุ.

อ.เสนาบดีชื่อ ว่าพันธุละนั้น ยังประเทศนั้น ให้สงบแล้ว ให้ตั้งอยู่พร้อมแล้ว กลับ แล้ว ฯ	160	¹โส ²ตํ ³ปเทสํ ⁴อาวาสาเปตฺวา ⁵สณฺาเปตฺวา ⁶นิวตฺติ.

ครั้งนั้น อ.ทหาร ท. เหล่านั้น ตัดแล้ว ซึ่งศีรษะ ของเสนาบดีชื่อว่า พันธุละนั้น กับ ด้วยบุตร ท. ในที่ อันไม่ไกล จากพระนคร ฯ	161	¹อถสฺส ²นครโต ³อวิทูเร ⁴าเน ⁵เต ⁶โยธา ⁷สทฺธึ ⁸ปุตฺเตหิ ⁹สีสํ ¹⁰ฉินฺทึสุ.

ในวันนั้น อ.พระอัครสาวก ท. ๒ กับ ด้วยร้อยแห่งภิกษุ ท. ๕ เป็น- ผู้อันเทวี ชื่อว่ามัลลิกา นิมนต์แล้ว ย่อมเป็น ฯ	162	¹ตํ ²ทิวสํ ³มลฺลิกาย ⁴เทวิยา ⁵ปญฺจหิ ⁶ภิกฺขุสเตหิ ⁷สทฺธึ ⁸เทฺว ⁹อคฺคสาวกา ¹⁰นิมนฺติตา ¹¹โหนฺติ.

ครั้งนั้น (อ.ชน ท.)นำมาแล้ว ซึ่งหนังสือ ได้ให้แล้ว แก่นางมัลลิกา นั้น ในสมัยอันเป็นเบื ้องต้นแห่งวันนั่นเทียว (มีอันให้รู้)ว่า (อ.ทหาร ท.) ย่อมตัด ซึ่งศีรษะของสามี ของท่าน กับ ด้วยบุตร ท. ดังนี้ (เป็นเหตุ) ฯ	163	¹อถสฺสา ²ปุพฺพณฺเหเยว ³“สามิกสฺส ⁴เต ⁵สทฺธึ ⁶ปุตฺเตหิ ⁷สีสํ ⁸ฉินฺทนฺตีติ ⁹ปณฺณํ ¹⁰อาหริตฺวา ¹¹อทํสุ.

อ.นางมัลลิกานั้น รู้แล้ว ซึ่งความเป็นไปทั่วนั้น ไม่กล่าวแล้ว แก่ใคร ๆกระทำแล้ว ซึ่งหนังสือ ในชายพก อันคาสแล้ว ซึ่งหมู่แห่งภิกษุ นั่นเทียว ฯ	164	¹สา ²ตํ ³ปวตฺตึ ⁴ญตฺวา ⁵กสฺสจิ ⁶อวตฺวา ⁷ปณฺณํ ⁸อุจฺฉงฺเค ⁹กตฺวา ¹⁰ภิกฺขุสงฺฆเมว ¹¹ปริวิสิ.

ครั้งนั้น (อ.หญิง ท.) ผู้รับใช้ ของนางมัลลิกานั้น ถวายแล้ว ซึ่งภัตร แก่ภิกษุ ท. นำมาอยู่ ซึ่งถาดแห่งเนยใส ทำลายแล้ว ซึ่งถาด ข้างหน้า ของพระเถระ ท.ฯ	165	¹อถสฺสา ²ปริจาริกาโย ³ภิกฺขูนํ ⁴ภตฺตํ ⁵ทตฺวา ⁶สปฺปิ ⁷จาฏึ ⁸อาหรนฺติโย ⁹เถรานํ ¹⁰ปุรโต ¹¹จาฏึ ¹²ภินฺทึสุ.

อ.พระธรรมเสนาบดี กล่าวแล้ว ว่า (อ.นามรูป) มีอันแตกไป เป็นธรรม แตกไปแล้ว (อันใคร ๆ) ไม่พึงคิด ดังนี้ ฯ	166	¹ธมฺมเสนาปติ ²“เภทนธมฺมํ ³ภินฺนํ ⁴น ⁵จินฺเตตพฺพนฺติ ⁶อาห.

อ.นางมัลลิกานั้น นำออกแล้ว ซึ่งหนังสือ จากชายพก กล่าว แล้ว ว่า (อ.ชน ท.) นำมาแล้ว ซึ่งหนังสือ นี้ แก่ดิฉัน (มีอันให้รู้) ว่า (อ.ทหาร ท.) ย่อมตัด ซึ่งศีรษะ ของบิดา กับ ด้วยบุตร ท. ๓๒ ดังนี้ (เป็นเหตุ) อ.ดิฉัน แม้ฟังแล้ว ซึ่งเรื่องนี้ ไม่คิดแล้ว; ข้าแต่ท่าน ผู้เจริญ ครั้นเมื่อถาดแห่งเนยใน แตกไปแล้ว, อ.ดิฉัน จักคิด ซึ่งอะไร ดังนี้ ฯ	167	¹สา ²อุจฺฉงฺคโต ³ปณฺณํ ⁴นีหริตฺวา ⁵“ทฺวตฺตึสาย ⁶ปุตฺเตหิ ⁷สทฺธึ ⁸ปิ ⁹ตุ ¹⁰สีสํ ¹¹ฉินฺทนฺตีติ ¹²เม ¹³อิมํ ¹⁴ปณฺณํ ¹⁵อาหรึสุ, ¹⁶อหํ ¹⁷อิทํ ¹⁸สุตฺวาปิ ¹⁹น ²⁰จินฺเตสึ; ²¹สปฺปิ ²²จาฏิยา ²³ภินฺนาย, ²⁴กึ ²⁵จินฺเตสฺสามิ ²⁶ภนฺเตติ ²⁷อาห.

อ.พระธรรมเสนาบดี กล่าวแล้ว (ซึ่งคำ ท.) มีคำว่า อ.ชีวิต (ของสัตว์ ท.) ผู้มีอันจะพึงตายเป็นสภาพ ในโลกนี้ ไม่มีเครื่องหมายด้วย (อันใครๆ) ไม่รู้แล้วด้วย อันฝืดเคืองด้วย อันนิดหน่อยด้วย อนึ่ง (อ.ชีวิต) นั้น ประกอบพร้อมแล้ว ด้วยทุกข์ ดังนี้เป็นต้น แสดงแล้ว ซึ่งธรรม ลุกขึ้นแล้ว จากอาสนะ ได้ไปแล้ว สู่วิหาร ฯ	168	¹ธมฺมเสนาปติ ²“อนิมิตฺตมนญฺญาตํ ³มจฺจานํ ⁴อิธ ⁵ชีวิตํ ⁶กสิรญฺจ ⁷ปริตฺตญฺจ ⁸ตญฺจ ⁹ทุกฺเขน ¹⁰สํยุตฺตนฺติ ¹¹อาทีนิ ¹²วตฺวา ¹³ธมฺมํ ¹⁴เทเสตฺวา ¹⁵อุฏฺายาสนา ¹⁶วิหารํ ¹⁷อคมาสิ.

อ.นางมัลลิกาแม้นั้น (ยังบุคคล) ให้ร้องเรียกแล้ว ซึ่งหญิง สะใภ้ ๓๒ ท. กล่าวสอนแล้ว ว่า อ.สามี ท. ของเจ้า ท. เป็นผู้- มีความผิดออกแล้ว (เป็น) ได้แล้ว ซึ่งผลแห่งกรรมมีในก่อน ของตน, อ.เจ้า ท. อย่าเศร้าโศกแล้ว อย่าคร่ำครวญแล้ว, อย่ากระทำแล้ว ซึ่งกิเลสเป็นเหตุประทุษร้ายแห่งใจ ในเบื ้องบนแห่งพระราชา ดังนี้ ฯ	168	¹สาปิ ²ทฺวตฺตึสสุณิสาโย ³ปกฺโกสาเปตฺวา ⁴“ตุมฺหากํ ⁵สามิกา ⁶นิรปราธา ⁷อตฺตโน ⁸ปุริมกมฺมผลํ ⁹ลภึสุ, ¹⁰ตุมฺเห ¹¹มา ¹²โสจิตฺถ ¹³มา ¹⁴ปริเทวิตฺถ, ¹⁵รญฺโญ ¹⁶อุปริ ¹⁷มโนปโทสํ ¹⁸มา ¹⁹กริตฺถาติ ²⁰โอวทิ.

อ.บุรุษผู้เที่ยวไป ท. ของพระราชา ฟังแล้ว ซึ่งวาจาเป็นเครื่อง กล่าว นั้นกราบทูลแล้ว ซึ่งความที่แห่งชน ท. เหล่านั้นเป็นผู้มีโทษ ออกแล้ว แก่พระราชา ฯ	169	¹รญฺโญ ²จรปุริสา ³ตํ ⁴กถํ ⁵สุตฺวา ⁶เตสํ ⁷นิทฺโทสภาวํ ⁸รญฺโญ ⁹กถยึสุ.

อ.พระราชาผู้ทรงถึงแล้วซึ่งความสลด เสด็จไปแล้ว สู่นิเวศน์ ของนางมัลลิกานั้น ทรงยังนางมัลลิกาด้วย ทรงยังหญิงสะใภ้ ท. ของนางมัลลิกานั้นด้วย ให้อดโทษแล้ว ได้พระราชทานแล้ว ซึ่งพร แก่นางมัลลิกา ฯ	170	¹ราชา ²สํเวคปฺปตฺโต ³ตสฺสา ⁴นิเวสนํ ⁵คนฺตฺวา ⁶มลฺลิกญฺจ ⁷สุณิสาโย ⁸จสฺสา ⁹ขมาเปตฺวา ¹⁰มลฺลิกาย ¹¹วรํ ¹²อทาสิ.

อ.นางมัลลิกานั้น กราบทูลแล้ว ว่า อ.พร เป็นพรอันหม่อม ฉันรับแล้ว จงเป็นเถิด ดังนี้ ครั้นเมื่อพระราชานั้น เสด็จไปแล้ว, ถวายแล้ว ซึ่งภัตรเพื่อบุคคลผู้ตายแล้ว อาบแล้ว เข้าไปเฝ้าแล้ว ซึ่งพระราชา กราบทูลแล้ว ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้สมมติเทพ อ.พร อันพระองค์ ท. พระราชทานแล้ว แก่หม่อมฉัน, อนึ่ง อ.ความ ต้องการ ด้วยวัตถุอื่น ย่อมไม่มี แก่หม่อมฉัน, อ.พระองค์ ท.ขอจง ทรงอนุญาต ซึ่งการไปสู่เรือนแห่งตระกูล แก่หญิงสะใภ้ ท. ๓๒ของ หม่อมฉันด้วย แก่หม่อมฉันด้วย ดังนี้ ฯ	171	¹สา ²“วโร ³คหิโต ⁴เม ⁵โหตูติ ⁶วตฺวา, ⁷ตสฺมึ ⁸คเต, ⁹มตกภตฺตํ ¹⁰ทตฺวา ¹¹นหาตฺวา ¹²ราชานํ ¹³อุปสงฺกมิตฺวา ¹⁴“เทว ¹⁵ตุมฺเหหิ ¹⁶เม ¹⁷วโร ¹⁸ทินฺโน, ¹⁹มยฺหญฺจ ²⁰อญฺเญน ²¹อตฺโถ ²²นตฺถิ, ²³ทฺวตฺตึสาย ²⁴จ ²⁵เม ²⁶สุณิสานํ ²⁷มมญฺจ ²⁸กุลฆรคมนํ ²⁹อนุชานาถาติ ³⁰อาห.

อ.พระราชา ทรงรับพร้อมแล้ว ฯ	172	¹ราชา ²สมฺปฏิจฺฉิ.

(อ.นางมัลลิกา) ส่งไปแล้ว ซึ่งหญิงสะใภ้ ท. ๓๒ สู่ตระกูล ท. อันเป็นของตนอย่างไร แม้เอง ฯ	173	¹สยํปิ ²ทฺวตฺตึสสุณิสา ³ยถาสกานิ ⁴กุลานิ ⁵เปเสสิ.

(อ.นางมัลลิกา) ได้ไปแล้ว สู่เรือนแห่งตระกูล ของตน ในเมือง ชื่อว่ากุสินารา ฯ	174	¹สา ²กุสินารายํ ³อตฺตโน ⁴กุลฆรํ ⁵อคมาสิ.

แม้ อ.พระราชา ได้พระราชทานแล้ว ซึ่งตำแหน่งแห่งเสนาบดี ชื่อ แก่ทีฆการายนะ ผู้เป็นหลาน ของเสนาบดีชื่อว่าพันธุละ ฯ	175	¹ราชาปิ ²พนฺธุลเสนาปติโน ³ภาคิเนยฺยสฺส ⁴ทีฆการายนสฺส ⁵นาม ⁶เสนาปติฏฺานํ ⁷อทาสิ.

ก็ อ.เสนาบดีชื่อว่าทีฆการายนะ นั้น (คิดแล้ว) ว่า อ.ลุง ของเรา อันพระราชนี้ ให้ตายแล้ว ดังนี้ ย่อมเที่ยวแสวงหาอยู่ ซึ่งช่อง ของพระ- ราชา ฯ	176	¹โส ²ปน ³“มาตุโล ⁴เม ⁵อิมินา ⁶มาริโตติ ⁷รญฺโญ ⁸โอตารํ ⁹คเวสนฺโต ¹⁰วิจรติ.

ได้ยินว่า อ.พระราชา เป็นผู้มีความเดือดร้อน เป็น ไม่ทรงได้อยู่ ซึ่งความเบาแห่งพระทัย ไม่ทรงเสวยอยู่ ซึ่งสุขในความเป็นแห่งพระ- ราชา จำเดิม แต่กาล แห่งเสนาบดีชื่อว่าพันธุละ ผู้มีความผิดออกแล้ว (อันพระองค์) ให้ตายแล้ว ฯ	177	¹ราชา ²กิร ³นิรปราธสฺส ⁴พนฺธุลสฺส ⁵มาริตกาลโต ⁶ปฏฺาย ⁷วิปฺปฏิสารี ⁸หุตฺวา ⁹จิตฺตสฺสาทํ ¹⁰น ¹¹ลภติ ¹²รชฺชสุขํ ¹³นานุโภติ.

ในกาลนั้น อ.พระศาสดา ทรงอาศัย ซึ่งนิคม ชื่อว่า เมทฬุปะ ของเจ้าศากยะ ท. ย่อมประทับอยู่ ฯ	178	¹ตทา ²สตฺถา ³สากิยานํ ⁴เมทฬุปํ ⁵นาม ⁶นิคมํ ⁷นิสฺสาย ⁸วิหรติ.

อ.พระราชา เสด็จไปแล้ว ในที่นั้น (ทรงยังราชบุรุษ ท.) ให้ตั้งแล้ว ซึ่งค่ายในที่ไม่ไกล จากอาราม เสด็จไปแล้ว สู่วิหาร ด้วยบริวาร หมู่ใหญ่ (ด้วยทรงดำริ) ว่า อ.เรา จักถวายบังคม ซึ่งพระศาสดา ดังนี้ พระราชทาน แล้ว ซึ่งราชกกุธภัณฑ์ ท. 5 แก่เสนาบดีชื่อว่าทีฆการายนะ ผู้ผู้เดียว เทียว ได้เสด็จเข้าไปแล้ว สู่พระคันธกุฎี ฯ	179	¹ราชา ²ตตฺถ ³คนฺตฺวา ⁴อารามโต ⁵อวิทูเร ⁶ขนฺธาวารํ ⁷นิวาเสตฺวา ⁸มหนฺเตน ⁹ปริวาเรน ¹⁰“สตฺถารํ ¹¹วนฺทิสฺสามีติ ¹²วิหารํ ¹³คนฺตฺวา ¹⁴ปญฺจ ¹⁵ราชกกุธภณฺฑานิ ¹⁶ทีฆการายนสฺส ¹⁷ทตฺวา ¹⁸เอกโกว ¹⁹คนฺธกุฏึ ²⁰ปาวิสิ.

อ.เรื่องทั้งปวง (อันบัณฑิต) พึงทราบ ตามทำนองแห่งธรรม- เจติยสูตร ฯ	180	¹สพฺพํ ²ธมฺมเจติยสุตฺตนิยาเมน ³เวทิตพฺพํ.

ครั้นเมื่อพระราชานั้น เสด็จเข้าไปแล้ว สู่พระคันธกุฎี, อ.เสนาบดีชื่อว่าทีฆการายะ ถือเอาแล้ว ซึ่งราชกกุธภัณฑ์ ท. เหล่านั้น กระทำแล้ว ซึ่งพระกุมารพระนามว่าวิฑูฑภะ ให้เป็นพระราชา เหลือไว้- แล้วซึ่งม้าตัวหนึ่งด้วย ซึ่งมาตุคาม ผู้กระทำซึ่งการบำรุง คนหนึ่งด้วย แก่พระราชา กลับแล้ว ได้ไปแล้ว สู่เมืองชื่อว่าสาวัตถี ฯ	181	¹ตสฺมึ ²คนฺธกุฏึ ³ปวิฏฺเ, ⁴ทีฆการายโน ⁵ตานิ ⁶ราชกกุธภณฺฑานิ ⁷คเหตฺวา ⁸วิฑูฑภํ ⁹ราชานํ ¹⁰กตฺวา ¹¹รญฺโญ ¹²เอกํ ¹³อสฺสํ ¹⁴เอกญฺจ ¹⁵อุปฏฺานการิกํ ¹⁶มาตุคามํ ¹⁷เปตฺวา ¹⁸นิวตฺเตตฺวา ¹⁹สาวตฺถึ ²⁰อคมาสิ.

อ.พระราชาตรัสแล้ว ซึ่งวาจาเป็นเครื่องกล่าวอันเป็นที่รัก กับด้วย พระศาสดา เสด็จออกไปแล้ว ไม่ทรงเห็นแล้วซึ่งเสนา ตรัสถามแล้ว ซึ่งมาตุคาม นั้น ทรงสดับแล้ว ความเป็นไปทั่ว นั้น (ทรงดำริแล้ว) ว่า อ.เรา พาเอา ซึ่งหลาน ไปแล้ว จักจับ วึ่งวิฑูฑภะ ดังนี้ เสด็จไปอยู่ สู่เมืองชื่อว่าราชคฤห์ ครั้นเมื่อประตู ท. (อันบุคคล) ปิดแล้ว ในเวลา วิกาล, เสด็จถึงแล้ว ซึ่งพระนคร บรรทมแล้ว ในศาลาหลังหนึ่งผู้ทรง บอบช้ำแล้วเพราะลมและแดด ได้ทรงกระทำแล้ว ซึ่งกาละ ในที่นั้น นั่นเทียว ในส่วนแห่งราตรี ฯ	182	¹ราชา ²สตฺถารา ³สทฺธึ ⁴ปิ ⁵ยกถํ ⁶กเถตฺวา ⁷นิกฺขนฺโต ⁸เสนํ ⁹อทิสฺวา ¹⁰ตํ ¹¹มาตุคามํ ¹²ปุจฺฉิตฺวา ¹³ตํ ¹⁴ปวตฺตึ ¹⁵สุตฺวา ¹⁶“ภาคิเนยฺยํ ¹⁷อาทาย ¹⁸คนฺตฺวา ¹⁹วิฑูฑภํ ²⁰คเหสฺสามีติ ²¹ราชคหนครํ ²²คจฺฉนฺโต ²³วิกาเล ²⁴ทฺวาเรสุ ²⁵ปิ ²⁶ทหิเตสุ, ²⁷นครํ ²⁸ปตฺวา ²⁹เอกิสฺสา ³⁰สาลาย ³¹นิปชฺชิตฺวา ³²วาตาตปกิลนฺโต ³³รตฺติภาเค ³⁴ตตฺเถว ³⁵กาลมกาสิ.

ครั้นเมื่อราตรี สว่างแล้ว, (อ.ชน ท.) ฟังแล้ว ซึ่งเสียง ของหญิงนั้น ผู้บ่นเพ้ออยู่ ว่า ข้าแต่พระราชาผู้เป็นจอมแห่งชนชาวโกศล ผู้สมมติเทพ (อ.พระองค์) เป็นผู้มีที่พึ่ง หามิได้ เป็นผู้เกิดแล้ว ย่อมเป็นดังนี้ กราบทูลแล้ว แก่พระราชา ฯ	183	¹วิภาตาย ²รตฺติยา, ³“เทว ⁴โกสลนรินฺท ⁵อนาโถ ⁶ชาโตสีติ ⁷วิลปนฺติยา ⁸ตสฺสา ⁹อิตฺถิยา ¹⁰สทฺทํ ¹¹สุตฺวา ¹²รญฺโญ ¹³อาโรเจสุํ.

อ.พระราชานั้น (ทรงยังบุคคล) ให้กระทำแล้ว ซึ่งกิจด้วยพระสรีระ ของพระเจ้าลุง ด้วยสักการะ อันใหญ่ ฯ	184	¹โส ²มาตุลสฺส ³มหนฺเตน ⁴สกฺกาเรน ⁵สรีรกิจฺจํ ⁶กาเรสิ.

แม้ อ.พระเจ้าวิฑูฑภะ ทรงได้แล้ว ซึ่งความเป็นแห่งพระราชา ทรงระลึกถึงแล้ว ซึ่งเวร นั้น (ทรงดำริแล้ว) ว่า อ.เรา ยังเจ้าศากยะ ท. แม้ทั้งปวง จักให้ตาย ดังนี้ เสด็จออกไปแล้ว ด้วยเสนาหมู่ใหญ่ ฯ	185	¹วิฑูฑโภปิ ²รชฺชํ ³ลภิตฺวา ⁴ตํ ⁵เวรํ ⁶สริตฺวา ⁷“สพฺเพปิ ⁸สากิเย ⁹มาเรสฺสามีติ ¹⁰มหติยา ¹¹เสนาย ¹²นิกฺขมิ.

ในวันนั้น อ.พระศาสดา ทรงตรวจดูอยู่ ซึ่งโลก ในกาลอัน ขจัดเฉพาะซึ่งมืด ทรงเห็นแล้ว ซึ่งความพินาศแห่งหมู่แห่งพระญาติ ทรงดำริแล้ว ว่า อ.อัน (อันเรา) กระทำ ซึ่งการสงเคราะห์ซึ่งญาติ ย่อมควร ดังนี้ เสด็จเที่ยวไปแล้ว เพื่อบิณฑะ ในสมัยอันเป็นเบื ้อง ต้นแห่งวัน ผู้ก้าวกลับแล้วจากบิณฑบาต ทรงสำเร็จแล้ว ซึ่งการ บรรทมเพียงดังการนอนแห่งสีหะ ในพระคันธกุฎี เสด็จไปแล้ว โดยอากาศ ในสมัยเป็นสิ้นไปแห่งวัน ประทับนั่งแล้ว ณ โคน แห่งต้นไม้ อันมีมีเงาโปร่ง อันเป็นที่ใกล้แห่งเมืองกบิลพัสดุ์ ฯ	186	¹ตํ ²ทิวสํ ³สตฺถา ⁴ปจฺจูสกาเล ⁵โลกํ ⁶โอโลเกนฺโต ⁷ญาตสงฺฆวินาสํ ⁸ทิสฺวา ⁹“ญาติสงฺคหํ ¹⁰กาตุํ ¹¹วฏฺฏตีติ ¹²จินฺเตตฺวา ¹³ปุพฺพณฺหสมเย ¹⁴ปิณฺฑาย ¹⁵จริตฺวา ¹⁶ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต ¹⁷คนฺธกุฏิยํ ¹⁸สีหเสยฺยํ ¹⁹กปฺเปตฺวา ²⁰สายณฺหสมเย ²¹อากาเสน ²²คนฺตฺวา ²³กปิ ²⁴ลวตฺถุสามนฺเต ²⁵กพรจฺฉาเย ²⁶รุกฺขมูเล ²⁷นิสีทิ.

อ.ตันไทร อันมีเงาทึบ ต้นใหญ่ มีอยู่ ในเขตแดนแห่งความ เป็นแห่งพระราชา ของพระเจ้าวิฑูฑภะ, อ.วิฑูฑภะ ทรงเห็นแล้ว ซึ่งพระศาสดา เสด็จเข้าไปเฝ้าแล้ว ถวายบังคมแล้ว กราบทูลแล้ว ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ อ.พระองค์ ท. เป็นผู้ประทับนั่งแล้ว ณ โคนแห่งตันไม้ อันมีเงาโปร่ง นี้ ในเวลาอันร้อน มีอย่างนี้เป็นรูป ย่อมเป็น เพราะเหตุอะไร, ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ อ.พระองค์ ท. ขอจงประทับนั่ง ที่โคนแห่งต้นไทร มีเงาทึบ นั่นเถิด ดังนี้, (ครั้นเมื่อ พระดำรัส) ว่า ดูก่อนมหาพิตร (อ.เหตุนั่น) จงยกไว้, ชื่อ อ.เงา ของญาติ ท. เป็นธรรมชาติเย็น (ย่อมเป็น) ดังนี้ (อันพระศาสดา) ตรัสแล้ว, ทรงดำริแล้ว ว่า อ.พระศาสดา เป็นผู้เสด็จมาแล้ว เพื่อประโยชน์แก่การทรงรักษา ซึ่งพระญาติ ท. จักเป็น ดังนี้ ถวายบังคมแล้วซึ่ง พระศาสดา เสด็จกลับแล้ว เสด็จกลับไปแล้ว สู่เมืองชื่อว่าสาวัตถี นั่นเทียว ฯ	187	¹ตโต ²วิฑูฑภสฺส ³รชฺชสีมายํ ⁴มหนฺโต ⁵สณฺฑจฺฉาโย ⁶นิโคฺรธรุกฺโข ⁷อตฺถิ. ¹วิฑูฑโภ ²สตฺถารํ ³ทิสฺวา ⁴อุปสงฺกมิตฺวา ⁵วนฺทิตฺวา ⁶“ภนฺเต ⁷กึการณา ⁸เอวรูปาย ⁹อุณฺหเวลาย ¹⁰อิมสฺมึ ¹¹กพรจฺฉาเย ¹²รุกฺขมูเล ¹³นิสินฺนตฺถ, ¹⁴เอตสฺมึ ¹⁵สณฺฑจฺฉาเย ¹⁶นิโคฺรธมูเล ¹⁷นิสีทถ ¹⁸ภนฺเตติ ¹⁹วตฺวา, ²⁰“โหตุ ²¹มหาราช, ²²ญาตกานํ ²³ฉายา ²⁴นาม ²⁵สีตลาติ ²⁶วุตฺเต, ²⁷“ญาตกานํ ²⁸รกฺขณตฺถาย ²⁹สตฺถา ³⁰อาคโต ³¹ภวิสฺสตีติ ³²จินฺเตตฺวา ³³สตฺถารํ ³⁴วนฺทิตฺวา ³⁵นิวตฺติตฺวา ³⁶สาวตฺถิเมว ³⁷ปจฺจาคมิ.

แม้ อ.พระศาสดา เสด็จเหาะขึ้นไปแล้ว เสด็จไปแล้ว สู่พระเชตวันนั่นเทียว ฯ	188	¹สตฺถาปิ ²อุปฺปติตฺวา ³เชตวนเมว ⁴คโต.

อ.พระราชา ทรงระลึกถึงแล้ว ซึ่งโทษ ของเจ้าศากยะ ท. เสด็จออกไปแล้ว แม้ครั้งที่สอง ทรงเห็นแล้ว ซึ่งพระศาสดา ในที่นั้น นั่นเทียว เสด็จกลับแล้ว อีก ฯ	189	¹ราชา ²สากิยานํ ³โทสํ ⁴สริตฺวา ⁵ทุติยมฺปิ ⁶นิกฺขมิตฺวา ⁷ตตฺเถว ⁸สตฺถารํ ⁹ปสฺสิตฺวา ¹⁰ปุน ¹¹นิวตฺติ.

(อ.พระราชา) เสด็จออกไปแล้ว แม้ในวาระที่สาม ทรงเห็นแล้ว ซึ่งพระศาสดา ในที่นั้นนั่นเทียว เสด็จกลับแล้ว ฯ	190	¹ตติยวาเรปิ ²นิกฺขมิตฺวา ³ตตฺเถว ⁴สตฺถารํ ⁵ปสฺสิตฺวา ⁶นิวตฺติ.

แต่ว่า ครั้นเมื่อพระจ้าวิฑูฑภะนั้น เสด็จออกไปแล้ว ในวาระ ที่ ๔, อ.พระศาสดา ทรงตรวจดูแล้ว ซึ่งกรรมมีในกาลก่อน ของเจ้าศากยะ ท. ทรงทราบแล้ว ซึ่งความที่แห่งกรรมอันเลว คือการใส่ซึ่งยาพิษในแม่น้ำ ของเจ้าศากยะท. เหล่านั้น เป็นกรรม อันใคร ๆ ไม่พึงห้าม ไม่ได้เสด็จไปแล้ว ในวาระที่ ๔ ฯ	191	¹จตุตฺถวาเร ²ปน ³ตสฺมึ ⁴นิกฺขนฺเต, ⁵สตฺถา ⁶สากิยานํ ⁷ปุพฺพกมฺมํ ⁸โอโลเกตฺวา ⁹เตสํ ¹⁰นทิยํ ¹¹วิสปกฺขิปนปาปกมฺมสฺส ¹²อปฺปฏิพาหิยภาวํ ¹³ญตฺวา ¹⁴จตุตฺถวาเร ¹⁵นาคมาสิ.

อ.พระเจ้าวิฑูฑภะ เสด็จออกไปแล้ว ด้วยพล หมู่ใหญ่ (ด้วยทรงดำริ) ว่า อ.เรา จักฆ่า ซึ่งเจ้าสากยะ ท. ดังนี้ ฯ	192	¹วิฑูฑโภ ²“สากิเย ³ฆาเตสฺสามีติ ⁴มหนฺเตน ⁵พเลน ⁶นิกฺขมิ.

ก็ อ.พระญาติ ท. ของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ชื่อว่าผู้ไม่ฆ่า ซึ่งสัตว์ แม้ตายอยู่ ย่อมไม่ปลงลง ซึ่งชีวิต ของชน ท. เหล่าอื่น ฯ	193	¹สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ²ปน ³ญาตกา ⁴อสตฺตฆาตกา ⁵นาม ⁶มรนฺตาปิ ⁷ปเรสํ ⁸ชีวิตํ ⁹น ¹⁰โวโรเปนฺติ.

อ.เจ้าศากยะ ท. เหล่านั้น ทรงดำริกันแล้ว ว่า อ.เรา ท. เป็น ผู้มีมืออันศึกษาแล้ว เป็นผู้มีเครื่องผูกสอดอันกระทำแล้ว เป็นผู้มี การฝึ กปรือมาก (ย่อมเป็น), ก็ อันเรา ท. ไม่อาจ แล เพื่ออันปลงลง ซึ่งสัตว์อื่น จากชีวิต, อ.เรา ท. แสดงแล้ว ซึ่งกรรมของตน (ยังวิฑูฑภะ) จักให้หนีไป ดังนี้ ฯ	194	¹เต ²จินฺตยึสุ ³“มยํ ⁴สิกฺขิตหตฺถา ⁵กตุปาสนา ⁶มหิสฺสาสา, ⁷น ⁸โข ⁹ปน ¹⁰สกฺกา ¹¹อมฺเหหิ ¹²ปรํ ¹³ชีวิตา ¹⁴โวโรเปตุํ, ¹⁵อตฺตโน ¹⁶กมฺมํ ¹⁷ทสฺเสตฺวา ¹⁸ปลาเปสฺสามาติ.

อ.เจ้าศากยะ ท. เหล่านั้น ผู้มีเครื่องผูกสอดอันกระทำแล้ว เสด็จออกไป ทรงเริ่มแล้ว ซึ่งการรบ ฯ	195	¹เต ²กตสนฺนาหา ³นิกฺขมิตฺวา ⁴ยุทฺธํ ⁵อารภึสุ.

อ.ลูกศร ท. อันเจ้าศากยะ ท. เหล่านั้น ทรงซัดไปแล้ว ย่อมไป โดยระหว่างและระหว่าง แห่งบุรุษ ท. ของพระเจ้าวิฑูฑภะ, ย่อมออก (โดยระหว่าง ท.) มีระหว่างแห่งโล่ห์และระหว่างแห่งช่องแห่งหู เป็นต้น ฯ	196	¹เตหิ ²ขิตฺตา ³สรา ⁴วิฑูฑภสฺส ⁵ปุริสานํ ⁶อนฺตรนฺตเรน ⁷คจฺฉนฺติ, ⁸ผลกนฺตรกณฺณจฺฉิทฺทนฺตราทีหิ ⁹นิกฺขมนฺติ.

อ.พระเจ้าวิฑูฑภะ ทรงเห็นแล้ว (ตรัสแล้ว) ว่า แน่ะพนาย อ.เจ้าศากยะ ท. ย่อมกล่าว ว่า อ.เรา ท. เป็นผู้ไม่ฆ่าซึ่งสัตว์ ย่อมเป็น ดังนี้ มิใช่หรือ, ก็ แล ครั้นเมื่อความเป็นอย่างนั้น (มีอยู่) (อ.เจ้า ศากยะ ท.) ยังบุรุษ ท. ของเรา ย่อมให้ฉิบหาย ดังนี้ ฯ	197	¹วิฑูฑโภ ²ทิสฺวา ³“นนุ ⁴ภเณ ⁵สากิยา ⁶`อสตฺตฆาตกมฺหาติ ⁷วทนฺติ, ⁸อถ ⁹จ ¹⁰ปน ¹¹เม ¹²ปุริเส ¹³นาเสนฺตีติ.

ครั้งนั้น อ.บุรุษ คนหนึ่ง กราบทูลแล้ว กะพระเจ้าวิฑูฑภะนั้น ว่า ข้าแต่เจ้า อ.พระองค์ เสด็จกลับแล้ว ทรงตรวจดูแล้ว หรือ ดังนี้ ฯ	198	¹อถ ²นํ ³เอโก ⁴ปุริโส ⁵อาห ⁶“กึ ⁷สามิ ⁸นิวตฺติตฺวา ⁹โอโลเกสีติ.

(อ.พระเจ้า วิฑูฑภะ ตรัสแล้ว) ว่า อ.เจ้าศากยะ ท. ยังบุรุษ ท. ของเรา ให้ฉิบหายอยู่ ดังนี้ ฯ	199	¹“สากิยา ²เม ³ปุริเส ⁴นาเสนฺตีติ.

(อ.บุรุษนั้น กราบทูลแล้ว) ว่า อ.บุรุษ บางคน ของพระองค์ ท. ชื่อว่าตายแล้ว ย่อมไม่มี, เชิญเถิด (อ.พระองค์ ท.) ขอจงทรงยังบุคคล ให้นับ ซึ่งบุรุษ ท. เหล่านั้น ดังนี้ ฯ	200	¹“ตุมฺหากํ ²โกจิ ³ปุริโส ⁴มโต ⁵นาม ⁶นตฺถิ, ⁷อิงฺฆ ⁸เน ⁹คณาเปถาติ.

อ.วิฑูฑภะ ยังบุคคลให้นับอยู่ ไม่เห็นแล้ว ซึ่งความสิ้นไปแห่งบุรุษ แม้คนหนึ่ง ฯ	201	¹คณาเปนฺโต ²เอกสฺสปิ ³ขยํ ⁴น ⁵ปสฺสิ.

อ.พระเจ้าวิฑูฑภะนั้น เสด็จกลับแล้ว จากที่นั้น ตรัสแล้ว ว่า แน่ะพนาย อ.ชน ท. เหล่าได ๆ ย่อมกล่าว ว่า อ.เรา ท. เป็นเจ้า ศากยะ ย่อมเป็น ดังนี้ (อ.ท่าน ท.) (ยังชน ท. เหล่านั้น ๆ) ทั้งปวง จงให้ตาย; แต่ว่า อ.ท่าน ท. จงให้ ซึ่งชีวิต แก่ชน ท. ผู้ดำรงอยู่แล้ว ในสำนัก ของเจ้าศากยะพระนางว่ามหานาม ผู้เป็นพระเจ้าตา ของเรา ดังนี้ ฯ	202	¹โส ²ตโต ³นิวตฺติตฺวา ⁴“เย ⁵เย ⁶ภเณ ⁷`สากิยมฺหาติ ⁸ภณนฺติ ⁹สพฺเพ ¹⁰มาเรถ; ¹¹มาตามหสฺส ¹²ปน ¹³เม ¹⁴มหานามสกฺกสฺส ¹⁵สนฺติเก ¹⁶ิตานํ ¹⁷ชีวิตํ ¹⁸เทถาติ ¹⁹อาห.

อ.เจ้าศากยะ ท. เมื่อไม่ทรงเห็น ซึ่งวัตถุเป็นเครื่องถือเอา อันพระองค์พึงทรงถือเอา บางพวก (ได้ยืน) คาบแล้ว ซึ่งหญ้า บางพวก ได้ยืนถือแล้ว ซึ่งไม้อ้อ, (อ.เจ้าศากยะ ท. เหล่านั้น) (อันราชบุรุษ ท.) ถามแล้ว ว่า อ.ท่าน ท. เป็นเจ้าศากยะ (ย่อมเป็น) หรือ หรือว่า อ.ท่าน ท. เป็นเจ้าศากยะ (ย่อมเป็น) หามิได้ ดังนี้, อ.เจ้าศากยะ ท. เหล่านั้น แม้เมื่อตาย ย่อมไม่กล่าว กล่าวเท็จ เหตุใด; เพราะเหตุนั้น (อ.เจ้าศากยะ ท.) ผู้ยืนคาบแล้ว ซึ่งหญ้า ย่อมกล่าวว่า อ.ศากยะ หามิได้, อ.หญ้า ดังนี้, , (อ.เจ้าศากยะ ท.) ผู้ยืนถือแล้ว ซึ่งไม้อ้อ ย่อมกล่าว ว่า อ.ศากยะ หามิได้, อ.ไม้อ้อ ดังนี้ ฯ	203	¹สากิยา ²คเหตพฺพคฺคหณํ ³อปสฺสนฺตา ⁴เอกจฺเจ ⁵ติณํ ⁶ฑํสิตฺวา ⁷เอกจฺเจ ⁸นฬํ ⁹คเหตฺวา ¹⁰อฏฺํสุ, ¹¹“ตุมฺเห ¹²สากิยา ¹³โนติ ¹⁴ปุจฺฉิตา, ¹⁵ยสฺมา ¹⁶เต ¹⁷มรนฺตาปิ ¹⁸มุสาวาทํ ¹⁹น ²⁰ภณนฺติ; ²¹ตสฺมา ²²ติณํ ²³ฑํสิตฺวา ²⁴ิตา ²⁵“โน ²⁶สาโก, ²⁷ติณนฺติ ²⁸วทนฺติ, ²⁹นฬํ ³⁰คเหตฺวา ³¹ิตา ³²“โน ³³สาโก, ³⁴นโฬติ ³⁵วทนฺติ.

อ.เจ้าศากยะ ท. เหล่านั้นด้วย (อ.เจ้าศากยะ ท.) ผู้ดำรงอยู่แล้ว ในสำนัก ของเจ้าศากยะพระนามว่ามหานามด้วย ทรงได้แล้ว ซึ่งชีวิต ฯ	204	¹เต ²จ ³มหานามสฺส ⁴สนฺติเก ⁵ิตา ⁶จ ⁷ชีวิตํ ⁸ลภึสุ.

ในเจ้าศากยะ ท. เหล่านั้นหนา (อ.เจ้าศากยะ ท.) ผู้ยืนคาบแล้ว ซึ่งหญ้า เป็นผู้ชื่อว่าเจ้าศากยะหญ้า (เกิดแล้ว), (อ.เจ้าศากยะ ท.) ผู้ยืนถือแล้ว ซึ่งไม้อ้อ เป็นผู้ชื่อว่าเจ้าศากยะ ไม่อ้อ เกิดแล้ว ฯ	205	¹เตสุ ²ติณํ ³ฑํสิตฺวา ⁴ิตา ⁵ติณสากิยา ⁶นาม, ⁷นฬํ ⁸คเหตฺวา ⁹ิตา ¹⁰นฬสากิยา ¹¹นาม ¹²ชาตา.

(อ.พระเจ้าวิฑูฑภะ) (ทรงยังราชบุรุษ ท.) ให้ฆ่าอยู่ (ซึ่งเจ้าศากยะ ท.) ผู้เหลือลง ไม่เว้น ซึ่งทารก ท. แม้ผู้ดื่มซึ่งน้ำนม ทรงยังแม่น้ำคือเลือด ให้เป็นไปทั่วแล้ว (ทรงยังราชบุรุษ ท.) ให้ล้างแล้ว ซึ่งแผ่นกระดาน ด้วยเลือดในพระศอ ของเจ้าศากยะ ท. เหล่านั้น ฯ	206	¹อวเสเส ²ขีรปเกปิ ³ทารเก ⁴อวิสฺสชฺเชตฺวา ⁵ฆาตาเปนฺโต ⁶โลหิตนทึ ⁷ปวตฺเตตฺวา ⁸เตสํ ⁹คลโลหิเตน ¹⁰ผลกํ ¹¹โธวาเปสิ.

อ.วงศ์แห่งเจ้าศากยะ อันพระเจ้าวิฑูฑภะ ทรงเข้าไปตัดแล้ว อย่างนี้ ฯ	207	¹เอวํ ²สากิยวํโส ³วิฑูฑเภน ⁴อุปจฺฉินฺโน.

อ.พระเจ้าวิฑูฑภะนั้น (ทรงยังราชบุรุษ ท.) ให้จับแล้ว ซึ่งเจ้าสากยะพระนามว่ามหานาม เสด็จกลับแล้ว (ทรงดำริแล้ว) ว่า อ.เรา ท. จักกระทำ ซึ่งอาหารอันบุคคลพึงกินในเวลาเช้า ดังนี้ เสด็จข้ามลงแล้ว ในที่แห่งหนึ่ง ในเวลาแห่งอาหารอันบุคคลพึงกิน ในเวลาเช้า, ครั้นเมื่อโภชนะ (อันบุคคล) น้อมเข้าไปแล้ว, (ทรงยังบุคคล) ให้ร้องเรียกแล้ว ซึ่งพระเจ้าตา (ด้วยพระดำรัส) ว่า อ.เรา ท. จักบริโภค โดยความเป็นอันเดียวกัน ดังนี้ ฯ	208	¹โส ²มหานามสกฺกํ ³คาหาเปตฺวา ⁴นิวตฺโต ⁵ปาตราสเวลาย ⁶“ปาตราสํ ⁷กริสฺสามาติ ⁸เอกสฺมึ ⁹าเน ¹⁰โอตริตฺวา, ¹¹โภชเน ¹²อุปนีเต, ¹³“เอกโต ¹⁴ภุญฺชิสฺสามาติ ¹⁵อยฺยกํ ¹⁶ปกฺโกสาเปสิ.

ก็ อ.กษัตริย์ ท. แม้เมื่อทรงสละ ซึ่งชีวิต ย่อมไม่เสวย กับด้วย บุตรของนางทาสี ; เพราะเหตุนั้น อ.เจ้าศากยะพระนามว่ามหานาม เสด็จข้ามลงแล้ว สู่สระ แห่งหนึ่ง ตรัสแล้ว ว่า แน่ะพ่อ อ.เรา เป็นผู้มีตัวเศร้าหมองแล้ว ย่อมเป็น, อ.เรา จักอาบ ดังนี้ ฯ	209	¹ขตฺติยา ²ปน ³ชีวิตํ ⁴จชนฺตาปิ ⁵ทาสีปุตฺเตน ⁶สทฺธึ ⁷น ⁸ภุญฺชนฺติ; ⁹ตสฺมา ¹⁰มหานาโม ¹¹เอกํ ¹²สรํ ¹³โอโลเกตฺวา ¹⁴“กิลิฏฺคตฺโตมฺหิ, ¹⁵นหายิสฺสามิ ¹⁶ตาตาติ ¹⁷อาห.

(อ.พระจ้าวิฑูฑภะ ตรัสแล้ว) ว่า ข้าแต่พระเจ้าตา อ.ดีละ อ.พระองค์ ท. ขอจงทรงสนานเถิด ดังนี้ ฯ	210	¹“สาธุ ²อยฺยก ³นหายถาติ.

อ.เจ้าสากยะพระนามว่ามหานาม นั้น (ทรงดำริแล้ว) ว่า อ.วิฑูฑภะ นี้ จักฆ่า ซึ่งเรา ผู้ไม่บริโภคอยู่ โดยความเป็นอันเดียวกัน, อ.ความตายแห่งเรา เองนั่นเทียว เป็นกิริยาประเสริฐกว่า (ย่อมเป็น) ดังนี้ ทรงสยายแล้ว ซึ่งพระเกศา ท. ทรงกระทำแล้ว ให้เป็นปม ที่ปลาย ทรงยังพระองคุลีแห่งพระบาท ท. ให้เข้าไปแล้ว ในพระเกศา ท. ทรงดำลงแล้ว ในน้ำ ฯ	211	¹โส ²“อยํ ³มํ ⁴เอกโต ⁵อภุญฺชนฺตํ ⁶ฆาเตสฺสติ, ⁷สยเมว ⁸เม ⁹มตํ ¹⁰เสยฺโยติ ¹¹เกเส ¹²มุญฺจิตฺวา ¹³อคฺเค ¹⁴คณฺึ ¹⁵กตฺวา ¹⁶เกเสสุ ¹⁷ปาทงฺคุฏฺเก ¹⁸ปเวเสตฺวา ¹⁹อุทเก ²⁰นิมุชฺชิ.

อ.ภพแห่งนาค แสดงแล้ว ซึ่งอาการอันร้อน ด้วยเดชแห่งคุณ ของเจ้าสากยะพระนามว่ามหานามนั้น ฯ	212	¹ตสฺส ²คุณเตเชน ³นาคภวนํ ⁴อุณฺหาการํ ⁵ทสฺเสสิ.

อ.นาคผู้พระราชา ใคร่ครวญอยู่ ว่า อ.เหตุอะไร หนอ แล ดังนี้ เห็นแล้ว มาแล้ว สู่สำนัก ของเจ้าสากยะพระนามว่ามหานาม นั้น (ยังเจ้าศากยะพระนามว่ามหานาม) ให้นั่งแล้ว บนพังพาน ให้เสด็จเข้าไปแล้วสู่ภพแห่งนาค ฯ	213	¹นาคราชา ²“กินฺนุ ³โขติ ⁴อุปธาเรนฺโต ⁵ทิสฺวา ⁶ตสฺส ⁷สนฺติกํ ⁸อาคนฺตฺวา ⁹ผเณ ¹⁰นิสีทาเปตฺวา ¹¹นาคภวนํ ¹²ปเวเสสิ.

อ.เจ้าศากยะพระนามว่ามหานาม นั้น ประทับอยู่แล้ว ในภพแห่งนาคนั้นนั่นเทียว สิ้นปี ๑๒ ท. ฯ	214	¹โส ²ทฺวาทสวสฺสานิ ³ตตฺเถว ⁴วสิ.

แม้ อ.พระะจ้าวิฑูภะ ประทับนั่งแล้ว (ทรงยังกาล) ให้มาอยู่ เทียว (ด้วยทรงดำริ) ว่า อ.พระเจ้าตา ของเรา จักเสด็จมา ในกาลนี้ ดังนี้; ครั้นเมื่อเจ้าศากยะพระนามว่ามหานามนั้นทรงประพฤติช้า เกินอยู่, (ทรงยังราชบุรุษ ท.) ให้ค้นแล้ว ในสระ ทรงตรวจดูแล้ว แม้ซึ่งภายในแห่งบุรุษ ท. ด้วยแสงสว่างแห่งประทีป ไม่ทรงเห็นแล้ว เสด็จหลีกไปแล้ว (ด้วยทรงดำริ) ว่า (อ.พระเจ้าตา ของเรา) เป็นผู้เสด็จไปแล้ว จักเป็น ดังนี้ ฯ	215	¹วิฑูฑโภปิ ²“มยฺหํ ³อยฺยโก ⁴อิทานิ ⁵อาคมิสฺสตีติ ⁶อาคมยมาโนว ⁷นิสีทิ; ⁸ตสฺมึ ⁹อติจิรายนฺเต, ¹⁰สเร ¹¹วิจินาเปตฺวา ¹²ทีปาโลเกน ¹³ปุริสพฺภนฺตรานิปิ ¹⁴โอโลเกตฺวา ¹⁵อทิสฺวา ¹⁶“คโต ¹⁷ภวิสฺสตีติ ¹⁸ปกฺกามิ.

อ.พระเจ้าวิฑูฑภะ นั้น เสด็จถึงแล้ว ซึ่งแม่น้ำชื่อว่าอจิรวดี ในส่วนแห่งราตรี (ทรงยังราชบุรุษ ท.) ให้ตั้งแล้ว ซึ่งค่าย ฯ	216	¹โส ²รตฺติภาเค ³อจิรวตึ ⁴ปตฺวา ⁵ขนฺธาวารํ ⁶นิเวเสสิ.

อ.ชน ท. บางพวกนอนแล้ว บนเนินแห่งทราย ในภายในแห่ง แม่น้ำ, อ.ชน ท. บางพวก (นอนแล้ว) บนบก ในภายนอก, (ในชน ท.) แม้ผู้นอนแล้ว ในภายในหนา (อ.ชน ท.) ผู้มีกรรมชั่ว อันไม่กระทำแล้วในกาลก่อน มีอยู่, (ในชน ท.) แม้ผู้นอนแล้ว ในภายในหนา (อ.ชน ท.) ผู้มีกรรมชั่วอันไม่กระทำแล้ว ในกาล ก่อนมีอยู่, (ในชน ท.) แม้ผู้นอนแล้ว ในภายนอกหนา (อ.ชน ท.) ผู้มีกรรมชั่วอันกระทำแล้ว ในกาลก่อน มีอยู่; อ.มดแดง ท. ตั้งขึ้นแล้ว ในที่แห่งชน ท. เหล่านั้นนอนแล้ว ท. ฯ	217	¹เอกจฺเจ ²อนฺโตนทิยํ ³วาลิกาปุลิเน ⁴นิปชฺชึสุ, ⁵เอกจฺเจ ⁶พหิ ⁷ถเล, ⁸อนฺโต ⁹นิปนฺเนสุปิ ¹⁰ปุพฺเพ ¹¹อกตปาปกมฺมา ¹²อตฺถิ, ¹³พหิ ¹⁴นิปนฺเนสุปิ ¹⁵ปุพฺเพ ¹⁶กตปาปกมฺมา ¹⁷อตฺถิ; ¹⁸เตสํ ¹⁹นิปนฺนฏฺาเนสุ ²⁰กิปิ ²¹ลฺลิกา ²²อุฏฺหึสุ.

อ.ชน ท. เหล่านั้น (กล่าวแล้ว) ว่า อ.มดแดง ท. (ตั้งขึ้นแล้ว) ในที่แห่งเรานอนแล้ว, อ.มดแดง ท. (ตั้งขึ้นแล้ว) ในที่แห่งเรานอนแล้ว ดังนี้ ลุกขึ้นแล้ว, (อ.ชน ท.) ผู้มีกรรมชั่ว อันไม่กระทำแล้ว ข้ามขึ้นแล้ว นอนแล้ว บนบก, (อ.ชน ท.) ผู้มีกรรมชั่วอันกระทำแล้ว ข้ามลงแล้ว นอนแล้ว บนเนินแห่งทราย ฯ	218	¹เต ²“มยฺหํ ³นิปนฺนฏฺาเน ⁴กิปิ ⁵ลฺลิกา, ⁶มยฺหํ ⁷นิปนฺนฏฺาเน ⁸กิปิ ⁹ลฺลิกาติ ¹⁰อุฏฺหิตฺวา, ¹¹อกตปาปกมฺมา ¹²อุตฺตริตฺวา ¹³ถเล ¹⁴นิปชฺชึสุ, ¹⁵กตปาปกมฺมา ¹⁶โอตริตฺวา ¹⁷วาลิกาปุลิเน ¹⁸นิปชฺชึสุ.

ในขณะนั้น อ.เมฆใหญ่ ตั้งขึ้นแล้ว ยังฝนลูกเห็บ ให้ตกแล้ว ฯ	219	¹ตสฺมึ ²ขเณ ³มหาเมโฆ ⁴อุฏฺหิตฺวา ⁵ฆนกรกวสฺสํ ⁶วสฺสิ.

อ.ห้วงน้ำ แห่งแม่น้ำ ไหลมาแล้ว ยังพระเจ้าวิฑูฑภะ กับ ด้วย บริษัท ให้ถึงแล้ว ซึ่งทะเลนั่นเทียว ฯ	220	¹นทิยา ²โอโฆ ³อาคนฺตฺวา ⁴วิฑูฑภํ ⁵สทฺธึ ⁶ปริสาย ⁷สมุทฺทเมว ⁸ปาเปสิ.

อ.ชน ท. ทั่งปวงเป็นเหยื่อของ ปลาและเต่า ในทะเลนั่น ได้เป็นแล้ว ฯ	221	¹สพฺเพ ²ตตฺถ ³มจฺฉกจฺฉป- ⁴ภกฺขา ⁵อเหสุํ.

อ.มหาชน ยังวาจาเป็นเครื่องกล่าว ให้ตั้งขึ้นพร้ อม แล้ว ว่า อ.ความตาย แห่งเจ้าสากยะ ท. ไม่สมควรแล้ว, อ.เจ้าศากยะ ท. (อันพระเจ้าวิฑูฑภะ ยังราชบุรุษ ท.) ให้ทุบแล้ว ให้ทุบแล้ว พึงให้ตาย ชื่ออย่างนี้ เพราะเหตุนั้น อ.ความตาย นั่น เป็นความตายสมควร (ย่อมเป็น) ดังนี้ ให้ตั้งขึ้นพร้อมแล้ว ฯ	222	¹มหาชโน ²กถํ ³สมุฏฺาเปสิ ⁴“สากิยานํ ⁵มรณํ ⁶อยุตฺตํ ⁷เอวนฺนาม ⁸โกฏฺเฏตฺวา ⁹โกฏฺเฏตฺวา ¹⁰สากิยา ¹¹มาเรตพฺพาติ ¹²อนุจฺฉวิกเมตนติ.

อ.พระศาสดา ทรงสดับแล้ว ซึ่งวาจาเป็นเครื่องกล่าวนั้น ตรัสแล้ว ว่า ดูก่อนภิกษุ ท. อ.ความตาย อย่างนี้ แห่งเจ้าศากยะ ท. ไม่สมควรแล้ว ในอัตภาพนี้ แม้โดยแท้, ถึงอย่างนั้น (อ.ความตาย) อันสมควรแล้ว ด้วยความสามารถแห่งกรรมอันเป็นบาป (อันเจ้า ศากยะ ท.) กระทำแล้ว ในกาลก่อนนั่นเทียว อันเจ้าศากยะ ท. เหล่านั้น ได้แล้ว ดังนี้ ฯ	223	¹สตฺถา ²ตํ ³กถํ ⁴สุตฺวา ⁵“ภิกฺขเว ⁶อิมสฺมึ ⁷อตฺตภาเว ⁸กิญฺจาปิ ⁹สากิยานํ ¹⁰เอวํ ¹¹มรณํ ¹²อยุตฺตํ, ¹³ปุพฺเพ ¹⁴กตปาปกมฺมวเสน ¹⁵ปน ¹⁶ยุตฺตเมว ¹⁷เอเตหิ ¹⁸ลทฺธนฺติ ¹⁹อาห.

(อ.ภิกษุ ท. ทูลถามแล้ว) ว่า ข้าแต่พระองค์ ผู้เจริญ ก็ อ.เจ้าศากยะ ท. เหล่านั่น ได้กระทำแล้ว ซึ่งกรรมอะไร ในกาลก่อน ดังนี้ ฯ	224	¹“กึ ²ปน ³ภนฺเต ⁴เอเต ⁵ปุพฺเพ ⁶อกํสูติ.

(อ.พระศาสดา ตรัสแล้ว) ว่า (อ.เจ้าศากยะ ท. เหล่านั่น) เป็น โดยความเป็นอันเดียวกัน ใส่แล้ว ซึ่งยาพิษ ในแม่น้ำ ในกาลก่อน ดังนี้ ฯ	225	¹“ปุพฺเพ ²เอกโต ³หุตฺวา ⁴นทิยํ ⁵วิสํ ⁶ปกฺขิปึ ⁷สูติ.

ในวันหนึ่งอีก อ.ภิกษุ ท. ยังวาจาเป็นเครื่องกล่าว ว่า อ.พระเจ้าวิฑูฑภะ ทรงยังเจ้าศากยะ ท. มีประมาณเท่านี้ ให้ตายแล้ว เสด็จมาอยู่, ครั้นเมื่อมโนรถ ของพระองค์ ไม่ถึงแล้ว ซึ่งที่สุดนั่นเทียว, ทรงพาเอาแล้ว ซึ่งชนมีประมาณเท่านี้ เป็น เหยื่อของปลาและเต่าในทะเล เกิดแล้ว ดังนี้ ให้ตั้งขึ้นพร้อมแล้ว ในโรงเป็นที่กล่าวกับด้วยการแสดงซึ่งธรรม ฯ	226	¹ปุเนกทิวสํ ²ภิกฺขู ³ธมฺมสภายํ ⁴กถํ ⁵สมุฏฺาเปสุํ ⁶“วิฑูฑโภ ⁷เอตฺตเก ⁸สากิเย ⁹มาเรตฺวา ¹⁰อาคจฺฉนฺโต ¹¹อตฺตโน ¹²มโนรเถ ¹³มตฺถกํ ¹⁴อปฺปตฺเต ¹⁵เอว, ¹⁶เอตฺตกํ ¹⁷ชนํ ¹⁸อาทาย ¹⁹สมุทฺทมจฺฉกจฺฉปภกฺโข ²⁰ชาโตติ.

อ.พระศาสดา เสด็จมาแล้ว ตรัสถามแล้ว ว่า ดูก่อนภิกษุ ท. อ.เธอ ท. เป็นผู้นั่งพร้อมกันแล้ว ด้วยวาจาเป็นเครื่องกล่าว อะไร หนอ ย่อมมี ในกาลนี้ ดังนี้, (ครั้นเมื่อคำ) ว่า (อ.ข้าพระองค์ ท. เป็นผู้นั่งพร้อมกันแล้ว ด้วยวาจาเป็นเครื่องกล่าว) ชื่อนี้ (ย่อมมี ในกาลนี้) ดังนี้ (อันภิกษุ ท. เหล่านั้น) กราบทูลแล้ว, ตรัสแล้ว ว่า ดูก่อนภิกษุ ท. ครั้นเมื่อมโนรถ ของสัตว์ ท. เหล่านี้ ไม่ถึงแล้ว ซึ่งที่สุดนั่นเทียว, อ.มัจจุผู้พระราชา ตัดแล้ว ซึ่งอินทรีย์คือชีวิต (ยังสัตว์ ท.) ย่อมให้จมลง ในทะเลคืออบาย ๔ ราวกะ อ.ห้วง น้ำใหญ่ ท่วมทับอยู่ ซึ่งบ้าน อันหลับแล้ว ดังนี้ ตรัสแล้ว ซึ่งพระ คาถานี้ ว่า อ.มัจจุ พาเอา ซึ่งนระ ผู้เลือกเก็บอยู่ ซึ่งดอกไม้ ท. นั่นเทียว ผ ู้มีใจข้องแล้วโดยอาการมีอย่างต่างๆ ไปอยู่ เพียงดัง อ.ห้วงน้ำใหญ่ (พาเอา) ซึ่งบ้าน อันหลับแล้ว (ไปอย่) ดังนี้ ฯ	227	¹สตฺถา ²อาคนฺตฺวา ³“กาย ⁴นุตฺถ ⁵ภิกฺขเว ⁶เอตรหิ ⁷กถาย ⁸สนฺนิสินฺนาติ ⁹ปุจฺฉิตฺวา, ¹⁰“อิมาย ¹¹นามาติ ¹²วุตฺเต, ¹³“ภิกฺขเว ¹⁴อิเมสํ ¹⁵สตฺตานํ ¹⁶มโนรเถ ¹⁷มตฺถกํ ¹⁸อปฺปตฺเต ¹⁹เอว, ²⁰มจฺจุราชา ²¹สุตฺตํ ²²คามํ ²³อชฺโฌตฺถรนฺโต ²⁴มโหโฆ ²⁵วิย ²⁶ชีวิตินฺทฺริยํ ²⁷ฉินฺทิตฺวา ²⁸จตุราปายสมุทฺเท ²⁹นิมุชฺชาเปตีติ ³⁰วตฺวา ³¹อิมํ ³²คาถมาห ³³“ปุปฺผานิ ³⁴เหว ³⁵ปจินนฺตํ ³⁶พฺยาสตฺตมนสํ ³⁷นรํ ³⁸สุตฺตํ ³⁹คามํ ⁴⁰มโหโฆว ⁴¹มจฺจุ ⁴²อาทาย ⁴³คจฺฉตีติ.

(อ.อรรถ) ว่า ผู้มีใจข้องแล้ว (ในอารมณ์) อันถึงพร้อมแล้ว หรือ หรือว่า อันไม่ถึงพร้อมแล้ว (ดังนี้) (ในบท ท.) เหล่านั้นหนา (แห่งบาทแห่งพระคาถา) ว่า พฺยาสตฺตมนสํ นรํ ดังนี้ ฯ	228	¹ตตฺถ ²พฺยาสตฺตมนสํ ³นรนฺติ: ⁴สมฺปตฺเต ⁵วา ⁶อสมฺปตฺเต ⁷วา ⁸ลคฺคมานสํ.

(อ.อรรถรูป) นี้ ว่า : อ.นายมาลาการ เข้าไปแล้ว สู่สวนแห่งดอกไม้ (คิดแล้ว) ว่า อ.เรา จักเก็บ ซึ่งดอกไม้ ท. ดังนี้ ไม่ถือเอาแล้ว ซึ่งดอกไม้ ท. (จากสวนแห่งดอกไม้) นั้น (หรือ) หรือว่า ปรารถนาอยู่ ซึ่งกอ อื่นๆ ชื่อว่าส่งไปแล้ว ซึ่งใจ ในสวนแห่งดอกไม้ ทั้งสิ้น อนึ่ง (คิดแล้ว) ว่า อ.เรา จักเก็บ ซึ่งดอกไม้ ท. (จากกอ) นี้ ดังนี้ ไม่ถือเอาแล้ว ซึ่งดอกไม้ ท. (จากกอ) นั้น ย่อมส่งไป ซึ่งใจ (ในกอ) อื่น เลือกเก็บอยู่ ซึ่งกอ นั้นนั่นเทียว ชื่อว่าย่อมถึงทั่ว ซึ่งความประมาท ฉันใด; (อ.นระ) บางคน ข้ามลงแล้ว สู่ท่ามกลางแห่งกามคุณ ๕ อันเช่นกับ ด้วยสวนแห่งดอกไม้ ได้แล้ว ซึ่งรูป อันเป็นที่รื่นรมย์แห่งใจ ย่อมปรารถนา แห่งเสียงและกลิ่นและรสและโผฏฐัพพะ ท. อันเป็น ที่รื่นรมย์แห่งใจหนา (ซึ่งอารมณ์) อย่างใดอย่างหนึ่ง หรือ, หรือว่า ได้แล้ว (ในเสียงและกลิ่นและรสและโผฏฐัพพะ ท.) เหล่านั้น หนา (ซึ่งอารมณ์) อย่างใดอย่างหนึ่ง ย่อมปรารถนา (ซึ่งอารมณ์) อย่าง ใดอย่างหนึ่ง, ได้แล้ว ซึ่งรูปนั่นเทียว ปรารถนาอยู่ (ซึ่งรูป) อย่างใด อย่างหนึ่ง ชื่อว่าย่อมชอบใจ (ซึ่งรูปอันตนได้แล้ว) นั้นนั่นเทียวหรือ, หรือว่า (ได้แล้ว ในอารมณ์ ท.) มีเสียงเป็นต้นหนา (ซึ่งอารมณ์) อย่างใดอย่างหนึ่ง (ปรารถนาอยู่ ซึ่งอารมณ์ อย่างใดอย่างหนึ่ง ชื่อว่าย่อมชอบใจ ซึ่งอารมณ์อันตนได้แล้วนั้นนั่นเทียว) ฉันนั้นนั่น เทียว ฯ	229	¹อิทํ ²วุตฺตํ ³โหติ: ⁴ยถา ⁵มาลากาโร ⁶ปุปฺผารามํ ⁷ปวิสิตฺวา ⁸“ปุปฺผานิ ⁹ปจินิสฺสามีติ ¹⁰ตโต ¹¹ปุปฺผานิ ¹²อคฺคเหตฺวา ¹³อญฺญมญฺญํ ¹⁴วา ¹⁵คจฺฉํ ¹⁶ปฏฺเนฺโต ¹⁷สกเล ¹⁸ปุปฺผาราเม ¹⁹มนํ ²⁰เปเสส ²¹“อิโต ²²จ ²³ปุปฺผานิ ²⁴ปจินิสฺสามีติ ²⁵ตโต ²⁶ปุปฺผานิ ²⁷อคฺคเหตฺวา ²⁸อญฺญตฺถ ²⁹มนํ ³⁰เปเสติ ³¹ตเมว ³²คจฺฉํ ³³ปจินนฺโต ³⁴ปมาทํ ³⁵อาปชฺชติ; ³⁶เอวเมว ³⁷เอกจฺโจ ³⁸ปุปฺผารามสทิสํ ³⁹ปญฺจกามคุณมชฺฌํ ⁴⁰โอตริตฺวา ⁴¹มโนรมํ ⁴²รูปํ ⁴³ลภิตฺวา ⁴⁴มโนรมานํ ⁴⁵สทฺทคนฺธรส- ⁴⁶โผฏฺพฺพานํ ⁴⁷อญฺญตรํ ⁴⁸ปฏฺเติ, ⁴⁹เตสุ ⁵⁰วา ⁵¹อญฺญตรํ ⁵²ลภิตฺวา ⁵³อญฺญตรํ ⁵⁴ปฏฺเติ, ⁵⁵รูปเมว ⁵⁶วา ⁵⁷ลภิตฺวา ⁵⁸อญฺญตรํ ⁵⁹ปฏฺเนฺโต ⁶⁰ตเมว ⁶¹อสฺสาเทติ, ⁶²สทฺทาทีสุ ⁶³วา ⁶⁴อญฺญตรํ.

อ.นัย (ในสวิญญาณกทรัพย์และอวิญญาณกทรัพย์ ท.) มีโค- และกระบือและทาสีและทาสและนาและสวนและบ้านและนิคม และชนบทเป็นต้น นี้นั่นเทียว (อ.นัย) ในบริเวณและวิหารและ (บริขาร) มีบาตรและจีวรเป็นต้น ท. แม้ของบรรพชิต ท. (นี้นั่น เทียว) ; (อ.มัจจุ พาเอา) ซึ่งนระ ผู้เลือกเก็บอยู่ ซึ่งดอกไม้ ท. อันบัณฑิตนับพร้อมแล้วว่ากามคุณ ๕ นั่นเทียว ผู้มีใจข้องแล้วโดย อาการมีอย่างต่างๆ ในกามคุณ อันถึงพร้อมแล้ว หรือ หรือว่า อัน ไม่ถึงพร้อมแล้ว (ไปอยู่) อย่างนี้ ด้วยประการฉะนี้ (ดังนี้) เป็นคำ อันพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสแล้ว ย่อมเป็น ฯ	230	¹เอเสว ²นโย ³โคมหิสทาสีทาสเขตฺตวตฺถุคาม- ⁴นิคมชนปทาทีสุ, ⁵ปพฺพชิตานมฺปิ ⁶ปริเวณวิหาร- ⁷ปตฺตจีวราทีสูติ; ⁸เอวํ ⁹ปญฺจกามคุณสงฺขาตานิ ¹⁰ปุปฺผานิ ¹¹เอว ¹²ปจินนฺตํ ¹³สมฺปตฺเต ¹⁴วา ¹⁵อสมฺปตฺเต ¹⁶วา ¹⁷กามคุเณ ¹⁸พฺยาสตฺตมนสํ ¹⁹นรํ.

(อ.อรรถ) ว่า ชื่อ อ.ความหลับ แห่งบ้าน ด้วยสามารถแห่ง ความหลับ (แห่งทัพพสัมภาระ ท.) มีฝาแห่งเรือนเป็นต้น ย่อมไม่มี, แต่ว่า (อ.บ้าน) ชื่อว่าเป็นสภาพหลับแล้ว เพราะอันเทียบเคียง ซึ่งความประมาทเพียงดังความหลับ แห่งสัตว์ ท. ย่อมเป็น; อ.มัจจุ พาเอา (ซึ่งนระ) ไปอยู่ เพียงดัง อ.ห้วงน้ำใหญ่ ทั้งกว้างทั้งลึก สิ้นโยชน์ ท. สอง สาม (พาเอา) ซึ่งบ้าน อันหลับแล้ว อย่างนั้น (ไปอยู่) คือว่า ; อ.ห้วงน้ำใหญ่ นั้น ยังบ้านนั้น ทั้งปวง ให้ถึงแล้ว ซึ่งทะเล ไม่ยัง (ในสัตว์ ท.) มีหญิงและบุรุษและโคและกระบือและ ไก่เป็นต้นหนาสัตว์ อะไรๆ ให้เหลือลง ย่อมกระทำ ให้เป็นเหยื่อ ของปลาและเต่า ฉันใด; อ.มัจจุคือความตาย พาเอาแล้ว ซึ่งนระ ผู้มีใจข้องแล้วโดยอาการมีอย่างต่างๆ คือว่า ตัดแล้ว ซึ่งอินทรีย์ คือชีวิต ของนระนั้น (ยังนระนั้น) ย่อมให้จมลง ในทะเลคืออบายสี่ ฉันนั้นนั่นเทียว ดังนี้ (แห่งหมวดสองแห่งบท) ว่า สุตฺตํ คามํ ดังนี้ ฯ	231	¹สุตฺตํ ²คามนฺติ: ³คามสฺส ⁴เคหภิตฺติอาทีนํ ⁵สุปนวเสน ⁶สุปนํ ⁷นาม ⁸นตฺถิ, ⁹สตฺตานํ ¹⁰ปน ¹¹สุตฺตปฺปมตฺตตํ ¹²อุปาทาย ¹³สุตฺโต ¹⁴นาม ¹⁵โหติ; ¹⁶เอวํ ¹⁷สุตฺตํ ¹⁸คามํ ¹⁹เทฺว ²⁰ตีณิ ²¹โยชนานิ ²²อายตคมฺภีโร ²³มโหโฆว ²⁴มจฺจุ ²⁵อาทาย ²⁶คจฺฉติ; ²⁷ยถา ²⁸โส ²⁹มโหโฆ ³⁰อิตฺถีปุริส- ³¹โคมหิสกุกฺกุฏาทีสุ ³²กญฺจิ ³³อนวเสเสตฺวา ³⁴สพฺพนฺตํ ³⁵คามํ ³⁶สมุทฺทํ ³⁷ปาเปตฺวา ³⁸มจฺฉกจฺฉปภกฺขํ ³⁹กโรติ; ⁴⁰เอวเมว ⁴¹พฺยาสตฺตมนสํ ⁴²นรํ ⁴³มรณมจฺจุ ⁴⁴อาทาย ⁴⁵ชีวิตินฺทฺริยมสฺส ⁴⁶ฉินฺทิตฺวา ⁴⁷จตุราปายสมุทฺเท ⁴⁸นิมุชฺชาเปตีติ.

ในกาลเป็นที่สุดลงแห่งเทศนา (อ.ชน ท.) มาก บรรลุแล้ว (ซึ่งอริยผล ท.) มีโสดาปัตติผลเป็นต้น ฯ	232	¹เทสนาวสาเน ²พหู ³โสตาปตฺติผลาทีนิ ⁴ปตฺตา.

อ.เทศนา เป็นเทศนาเป็นไปกับด้วยวาจามีประโยชน์ เกิดแล้ว แก่มหาชน ดังนี้แล ฯ	233	¹มหาชนสฺส ²สาตฺถิกา ³เทสนา ⁴ชาตาติ.

อ.เรื่องแห่งพระเจ้าวิฑูฑภะ (จบแล้ว) ฯ	234	¹วิฑูฑภวตฺถุ.